Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

Ён яшчэ раз глянуў на Ефрасінню і цяпер добра разгледзеў, што Люба ніколькі не падобна на яе. Тады, можа, і гэтая жанчына не Ефрасіння?

— Хто вы? — спытаўся ён дрыготкім — аж самому было агідна — голасам.

— Лазар Богша, — сказала жанчына, умольна склаўшы рукі на грудзях, — я Ефрасіння Полацкая. I дзеля ўсяго святога, не трэба са мной на "вы". Я прыйшла, каб засцерагчы цябе...

— Мяне? Засцерагчы?.. Ад чаго?..

— Ад самаўпэўненасці, — спакойна адказала Ефрасіння.

— Я не Кірыла Лыкавязаў, — заспрачаўся Богша. — У таго сапраўды самаўпэўненасці на дзесяцярых.

— Усе мы, Лазар Богша, хварэем на самаўпэўненасць, а таму ўвесь час спатыкаемся.

— Кірыла Лыкавязаў не спатыкаецца, хоць ён самаўпэўнены, — стаяў на сваім Лазар Богша.

— Гаворка не пра Кірылу Лыкавязава, а пра цябе.

— Табе проста, дужа лёгка разважаць на адвольныя тэмы, — з дакорам сказаў Богша. — Для цябе Кірыла Лыкавязаў такая ж абстракцыя, як для мяне епіскап полацкі дванаццатага стагоддзя. А для цябе епіскап полацкі — канкрэтны чалавек, зло, якое табе было не перамагчы.

— Епіскап полацкі зрабіў мяне святой, — сказала Ефрасіння, быццам Лазар Богша ведаў пра гэта, але забыўся.

— Ну, гэта ты дарэмна, — не паверыў Богша. — Хутчэй было наадварот. Ён так прыцясняў цябе, што ты вымушана была збегчы ў Візантыю.

— Нічога ты, Лазар Богша, не зразумеў, — уткну­ла Ефрасіння. — А ўсё таму, што лішне самаўпэўнены.

Богша не стаў спрачацца. Не варта губляць час на пустую палеміку. Хіба мала страчана яго на розных пасяджэннях, мастацкіх саветах, у прэзідыумах, на сходах, нарадах, "круглых сталах", сімпозіумах і яшчэ чортведама на якіх пасядзелках! Чвэрць жыцця — не менш! Годзе! Калі ўжо надарыўся выпадак, што да яго завітала сама Ефрасіння Полацкая, дык варта параспытаць у яе пра тое, што невядома не толькі яму, рэжысёру Ла­зару Богшу, але цэламу зборышчу гісторыкаў.

Лазар Богша сеў у крэсла насупраць Ефрасінні. Яму падумалася, што не зашкодзіла б зварыць каву, але ён успомніў пра бездань, якая зеўрала на месцы кухні. Кавы, на жаль, не заварыш. Не было і цыгарэт. Здаец­ца, у серванце стаяла бутэлька каньяку. Богша падышоў да серванта — той быў пусты. Ну вось, безалкагольнае і бестытунёвае жыццё, хоць станавіся прэзідэнтам адразу двух добраахвотных таварыстваў.

Усё гэта скіроўвала Богшу на ваяўніча-іранічны лад. А што рабіць чалавеку, які пазбаўлены ўсіх уцех адра­зу, калі не насміхацца над сабой ці над сваім блізкім?

— Цікава было б глянуць, як жа ў тыя гады рабілі святых? — насмешліва спытаўся Богша. — Пры жыцці ці пасля смерці?.. Пры жыцці, мне здаецца, рабіць ча­лавека святым вельмі небяспечна. Чалавек дужа слабы, каб вытрымаць выпрабаванне святасцю. Усе на яго моляцца. Кожнае, нават самае бязглуздае слова падхопліваецца тымі, хто верыць без аглядкі, і тымі, каму выгадна падхопліваць слова святога, хоць яны і не вераць у ягоную святасць.

— Не выскаляй зубы, Богша, — папрасіла Ефрасіння. — Чалавек паяўляецца ў жыцці на кароткае імгненне, як знічка ў небе, але след ягоны можа быць у мільён разоў ярчэйшы і даўжэйшы за след знічкі.

— I пажартаваць нельга, — пакрыўдзіўся Богша. — Мяне за жывое ўзялі твае словы пра бога-тварца. Усе мы тварцы і, на жаль, таксама не ведаем, што ствараем.

— На цябе гэта непадобна, — усміхнулася Ефрасіння.

— Я не Кірыла Лыкавязаў, — заспрачаўся Богша. — Той заўсёды ведае, што і дзеля чаго стварае. А мяне вечна грызуць сумненні, аж хочацца кінуць-рынуць усё і пайсці сеяць хлеб.

— Таксама не апошні занятак, — адгукнулася Ефрасіння.

— Тады дзе ісціна? — спытаўся Богша.

— Ідзі за мной, — загадала Ефрасіння.

Яна лёгка паднялася з крэсла, прайшла паўз Богшу з грацыёзнасцю балерыны, падалася на калідор, якога не было. Богша спалохаўся, што Ефрасіння не заўважыць бездані і праваліцца ў яе. Ён хацеў запыніць яе, але не паспеў. Ефрасіння адарвалася ад падлогі і растварылася ў прасторы, як, бывае, знікае чалавек у гу­стым тумане.

Богша падхапіўся з крэсла. У яго моцна калацілася сэрца. Ён падбег да бездані — у ёй па-ранейшаму існаваў няспынны pyx, а ўсё пражытае чалавецтвам жыццё праходзіла на вачах у Богшы, нібы ён быў бессмяротны творца, а не смяротны чалавек.

Знайсці Ефрасінню ў гэтым тлуме было не лягчэй, чым іголку ў адным з мільёнаў стагоў сена, раскіданых на паплавах зямлі. Але ён не мог не рынуцца на пошукі. Было б зусім подла кінуць жанчыну адну ў неабсяжнай бездані.

Лазар Богша заплюшчыў вочы, зрабіў тры крокі, пачуў, што ногі ўжо не кранаюцца падлогі, а цела ляціць у прасторы з дзіўнай бязважкасцю, ад якой троху млосна, але і хораша.