Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Дзе Рыкаў абапёрты быў сваім атрадам,

Старая сырніца, ў зруб складзеная рэдкі

З брусоў скрыжованых, падобная да клеткі.

У ёй свяцілі копы сыраў яснай беллю,

А навакол на ветры сохлі звязкі зелля:

Валошак, чабару, рамонку і шалфею -

Лячэбныя Вайшчанкі на зіму трафеі.

Уверсе меў будынак сажні тры з паловай,

А ўнізе на калодзе ўспёрты быў дубовай,

Як буслава гняздо. Той слуп ужо крышыўся,

Падгніў ад старасці і значна нахіліўся,

Збіраючыся ўпасці. Ўжо Суддзі калісьці

Казалі, што не будзе з сырніцы карысці,

Што лепш яе раскідаць. Дык Суддзя паправіць

Яе рашыў і ўжо збіраўся пераставіць,

Але рамонт адцягваўся час некаторы,

Тым часам пад той слуп уткнулі дзве падпоры.

Так падмацованая вельмі нетрывала

Будыніна на строй маскоўцаў пазірала.

Вось Возны з Войскім к сырніцы падходзяць ззаду,

А кожны захапіў, як піку, жэрдку з саду.

За імі ўслед каноплі ахмістрыня топча

І кухарчук, хоць і малы, ды дужы хлопчык.

Прыйшоўшы, тычкі ўпёрлі ў слупа верх пахілы

І пхнуць будынак знізу, колькі маюць сілы,

Так сплаўшчыкі, як стане на мялі, віціну

Каламі доўгімі спіхаюць на глыбіну.

Слуп трэснуў, крышыцца... Вось сырніца ў палёце,

Вось б'е цяжарам дрэва і сыроў па роце

І раніць, забівае войска й камандзіраў.

Так злеглі ў кучу: дрэва, трупы, груды сыраў.

Абліты мозгам і крывёй, трохкутнік рвецца,

І ўжо Крапіла ў ім гудзіць, і Брытва ўецца,

Сцябае Розга, падбягае шляхта звонку,

Жакеі гоняць еграў, б'юць наперагонкі.

Вось толькі восем еграў і сяржант з адвагай

Бароняцца. К ім Ключнік бег, яны з увагай

Аж дзевяць дулаў на яго накіравалі -

Ён бег пад променем Сцізорыкавай сталі.

Ксёндз, гэта згледзеўшы, забег яму дарогу,

Сам паваліўся і падбіў старому ногі.

Зваліліся якраз, як дружны залп раздаўся.

Як прасвістала волава, Гервазы ўзняўся,

Убягае ў дым, двум еграм голавы ссякае.

Бягуць другія, Ключнік гоніць, не чакае.

Яны бягуць дваром, Гервазы - іх слядамі,

Яны - ў гумно і нікнуць там, бы ў цёмнай яме,

І ён туды бяжыць, не думае спыніцца,

Прапаў у цемры, ды і там працягваў біцца,

Бо крык чуваць, на ўдар мяча чуваць адказы.

Урэшце сціхла ўсё. 'явіўся зноў Гервазы

З мячом крывавым.

Шляхта ўжо займае поле,

Разбеглых еграў гоніць, забівае, коле.

А Рыкаў б'ецца смела, на перагаворы

Не згодзен. Да яго падходзіць Падкаморы,

Узняўшы шаблю, і паважным кажа тонам:

"Пан капітан! Не зганьбіш чэсці ты пардонам,

Ты смелы рыцар, без ніякага сумнення,

Але пакінь дарэмнае супраціўленне,

Здай зброю нам, пакуль цябе не закалолі,

Жыццё і чэсць з табой, бо ты ў мяне ў няволі!"

І Рыкаў цэніць Падкаморага павагу:

Зрабіў паклон, аддаў яму у рукі шпагу,

Скрываўленую ўсю, і мовіў: "Эх, камраты!

Бяда мне, што не меў я хоць адной гарматы!

Сувораў праўду гаварыў мне: "Рыкаў, браце,

На ляхаў ідучы, пяршынства дай гармаце! "

Што ж, егры п'яныя былі! Плут піць дазволіў.

Ох, гэты Плут! Ён сёння вельмі пасваволіў!

Ён дасць цару адказ, яго былі загады,

А я, пан Падкаморы, сябрам вам быць рады.

Ёсць прыказка у нас: каго хто моцна любіць,

Той, пане Падкаморы, тога моцна чубіць.

Падпіць вы малайцы і ў бітве не калекі,

Але над еграмі пакіньце ўрэшце здзекі".

На гэта Падкаморы шаблю узнімае,

Праз Вознага пардон агульны аб'яўляе.

Загад даў раненых пабраць, ачысціць поле,

А еграў абяззброеных браць у няволю.

Шукалі доўга Плута, ён жа, як забіты,

Ляжаў у крапіве, быллём ад вока скрыгы.

Калі заціхла ўсё, ён выйшаў для разведкі.

Ў Літве наезд апошні меў канец вось гэткі.

Кніга дзесятая. Эміграцыя. Яцак

Змест: Нарада пра выратаеанне лёсу пераможцаў. Перамовы з Рыкавым. Развітанне.Важнае адкрыццё. Надзея.

Аблокі ранішнія тыя, што ў разбродзе

Плылі спярша, як птушкі чорныя, на ўсходзе

Штораз гусцелі і, ледзь сонейка апала

З паўдня, іх грамада паўнеба ўраз заслала

Вялізнай хмараю. Яна ўсё напаўзала,

Клубілася, гусцела і ніжэй звісала,

I, адарваная ад неба палавіны,

Разгорнутая, быццам ветразяў тканіны,

К зямлі ўвагнутая, ўвабраўшы ветры к ходу,

З паўдня праз неба паляцела ў бок заходу.

Быў момант цішыні, паветра ўсцяж стаяла

Маўкліва, глуха, бы з трывогі замірала.

І нівы збожжа, што пад ветрамі густымі

Зямлю краналі каласамі залатымі

І хвалямі кіпелі, сталі нерухома

І ў неба пазіралі ўздыбленай саломай.

І вербы ў зелені, таполі пры дарозе,