Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Сказаў зноў Рыкаў,- мне не трэба вашай згубы,

Я чэсны чалавек, а вы, паны, мне любы,

Што вы вясёлыя, ахвочы да напіткаў

І людзі смелыя, і здатныя да біткі.

У нас ёсць прыказка: той, хто на возе едзе,

Бывае і пад возам; той, хто папярэдзіў,

Назаўтра - ззаду. Б'еш сягоння, заўтра - біты.

Злаваць за гэта? Заўтра, можа, будзем квіты.

Адкуль бы чалавек набраў злабы такоўскай,

Каб гневацца за ўсё? У бітве Ачакоўскай

Злягло ў нас шмат, пад Цюрыхам змялі пяхоту,

Пад Аўстарліцам жа маю скрышылі роту,

А перш Касцюшка ваш пасек ля Рацлавіцаў -

Я быў сяржантам - косамі мой ўзвод. Адбіцца

Я змог ля Мацеёвіц. У той бітве страшнай

Двух важных шляхціцаў забіў я ў рукапаіпнай.

Адзін быў Макраноўскі, ён за нашым валам

Касою кананіру ссек руку з падпалам.

Ой, ляхі вы! Айчызна! Я ўсё гэта знаю,

Я, Рыкаў. Тут загад цара, я праў не маю.

Нашто нам ляхі? І Маскоўшчыны нам годзе!

Хай Польшча будзе ляху! Што ж, як цар не згодзен".

Суддзя сказаў на гэта: "Пане капітане,

За чэснасць вашу вас мы маем у пашане,

І ўсе вакол сапраўднага ў вас бачаць мужа.

Не злуй на нас за падарунак, добры дружа,

Цябе мы скрыўдзіць не хацелі, а дукаты

Пасмелі даць, бо чалавек ты ж небагаты".

"Ах, егры!- ўскрыкнуў Рыкаў,- гэткія салдаты!

Мая ўся рота! І ўсё Плут тут вінаваты!

Ён камандзір, перад царом адкажа строга.

Вы ж гэтыя грашы схавайце, дзеля Бога.

Я маю грош мой сціплы царскага служакі,

І хопіць мне на пунш і люлечку табакі.

А вас люблю, вось з вамі вып'ю, пагуляю.

Паем, пагутару і гэтак пражываю.

Я вас абараню, як следства распачнецца,

Даю вам слова - справа на ваш бок схінецца.

Мы скажам, што прыйшлі сюды дзеля візіту,

Што тут сабе гульнулі, кожны быў падпіты,

А Плут "агонь" каманду крыкнуў выпадкова -

Бітва! І батальён разбілі, і гатова.

Вы ж следства мажце золатам, дзе толькі можна,

Круціцца будзе. Але толькі асцярожна:

Казаў я шляхціцу таму з даўгой рапірай,

Што першы Плут, бо ён жа быў тут камандзірам.

А Плут жывы, ён можа так загнуць кручочак,

Што згінеце, бо гэта хітранькі паночак.

Яму заткніце горла банкавым білетам.

Дык што ж вы, пан з мячом, падумалі аб гэтым?

Былі ўжо ў Плута? Што і як ён вам парадзіў?"

Гервазы аглянуўся, лысіну пагладзіў,

Кіўнуў рукой нядбала, гэтым знак падаўшы,

Што справу скончыў. Капітан аднак, устаўшы,

Дапытваўся: "Што ж кажа Плут? Маўчаць захоча?"

А Ключнік злы, што Рыкаў гэтак лезе ў вочы,

Нагнуў вялікі палец да падлогі змрочна,

Пасля махнуў рукою. Гэтым відавочна

Хацеў пытанні скончыць і сказаў: "Вось слова,

Што змоўчыць Плут! Закончана яго размова!"

І хруснуў пальцамі, пасля спусціў далоні,

Як бы ўсю таямніцу збіў з іх у разгоне.

Той змрочны жэст усе ў пакоі зразумелі,

Глядзелі навакол, прагаварыць не смелі,

І доўгі час трывала гэткае бязмоўе.

Азваўся Рыкаў: "Воўк цягаў на безгалоўе!"

"Requeskat in pace",- мовіў Падкаморы.

"Відаць,- Суддзя сказаў,- па Божым прыгаворы,

Ды я не вінен, я не ведаў гэтай справы".

Ўзарваўся ксёндз з падушак бледны, але жвавы

Зрок скіраваў на Ключніка і ў неспакоі

Прамовіў: "Грэх забіць палоннага, без зброі!

Хрыстос вучыў не крыўдзіць помстаю нікога!

Ой, Ключнік! Цяжка ты адкажаш перад Богам.

Адно ёсць апраўданне,- іншым мовіў тонам,-

Калі не з помсты ты, а ... pro publico bono".

Дык Ключнік і рукой, і галавы наклонам,

Міргаючы патакваў: "Pro publico bono!"

І больш не ўспаміналі пра маёра Плута.

Дарма назаўтра кожны абышлі закутак,

Дарма назначылі за труп узнагароду,

Маёр бясследна знік, нібы ўваліўся ў воду.

Аб тым, што сталася з ім, розна гаварылі,

Ды праўды ні тады, ні потым не адкрылі.

Пыталі ў Ключніка, ды той аднакім тонам

Усім адказваў толькі: "Рro publico bono!"

Хоць Войскі нешта ведаў, ды пад словам чэсці

Маўчаў і на нішто умеў адказы звесці.

Пасля размовы выйшаў з кабінета Рыкаў,

А ксёндз цераз Суддзю ўсіх змагароў паклікаў.

Да іх прамовіў Падкаморы з асцярогай:

"Браты! Бог нам памог, за намі перамога,

Ды я павінен вам усім сказаць адкрыта,

Што справа гэтая не будзе нам забыта.

Зблудзіліся мы ўсе, і ўсе мы вінаваты:

Ксёндз Робак, што навіны нёс нам ранавата,

А Ключнік з шляхтаю, што кепска зразумелі.

Вайна пачнецца не тады, як мы б хацелі.

Тым часам, хто больш дзейна вёў сябе ў змаганні,

Таму падумаць зараз трэ' аб развітанні,

Бо ў Княства уцякаць з вас многім давядзецца.

Так вось Мацей, які Хрысціцелем завецца,