Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

"Як так?- спытаў Суддзя.-І ты яму нічога

Не скажаш зараз, нават і перад дарогай?"

"Не,- ксёндз сказаў,- не дам яму ніякіх знакаў

(I тут, закрыўшыся рукамі, доўга плакаў).

Няхай ад беднага лепш будзе гэта скрыта,

Што бацька змушан быў шмат год, накшталт бандыта.

Хавацца ад людзей. Сказаць я марыў,

Ды Богу за грахі зраблю яшчэ ахвяру".

"Тады пара,- сказаў Суодзя,- падумаць штосьці

І аб сабе, бо хвораму ў тваім узросце

Няма як з іншымі збірацца у вандроўку.

Ты ж мне казаў, што ўжо даўно нагледзеў схоўку,

Скажы мне, дзе яна? Вунь брычка ўжо гатова,

Някепскім сховам будзе хатка леснікова".

А Робак галавой крутнуў: "Да заўтра рана

Ёсць час,- сказаў,- пашлі, мой браце, па плябана,

Каб як мага хутчэй прыбыў сюды з прычасцем,

Адпраў усіх, астанься з Ключнікам - на шчасце,

Ён тут. І дзверы зачыні".

Яго наказы

Суддзя ўсе споўніў, сеў на ложак, а Гервазы

Стаіць, апёршы локці на мячы, а скроні,

Прыгнуўшыся, заціснуў у свае далоні.

А Робак, перш чым мовіць, Ключніка аблічча

Праверыў пільным вокам моўчкі, таямніча.

І як хірург перш мяккую руку ўскладае

На цела ў месцы, дзе яго прабіць жадае,

Так Робак быстрыню сваіх вачэй злагодзіў

І імі па Гервазага вачах праводзіў,

Ўканцы, як бы рашыўшыся, ўваткнуць нож зразу,

Прыкрыў рукою вочы і пачаў ад сказа:

"Я - Яцак Сапліца..."

І Ключнік, гэта слова

Пачуўшы, згорбіўся і, корпуса паловай

Нахілены наперад, звіс, прыгнуўшы ногі,

Як камень, спынены ў палёце ў паўдарогі,

Тапырыў вусы, вусны расчыняў шырока,

Гразіў зубоў аскалам, страшным блескам вока,

Рапіру выпусціў, пасля каленьмі сціснуў

Каля зямлі, рукой хапаў, і меч павіснуў

Ля ног, з'язджаў назад, што раз распрасціраўся

І ў розныя бакі канцом сваім ківаўся.

Гервазы быў, як рысь паранены, што хоча

З густэчы дрэва кінуцца стральцу у вочы:

Ўздымаецца клубком, мармыча, зрок крывавы

Іскрыцца, вусы ходзяць, б'ецца хвост рухавы.

"Нішто мяне ўжо ўстрашыць,- ксёндз сказаў,- не можа,

Бо ўжо я, пан Рэмбайла, пад рукою Божай,

Але ў імя таго, які свет грэшны збавіў,

Благаслаўляў сваіх забойцаў і адправіў

Бандыта ў рай, прашу цябе, апамятайся

І выслухаць расказ мой гэты пастарайся.

Сам прызнаюся: я для сэрца аблягчэння

Прасіць хачу, хоць мо й не будзе, прабачэння.

Паслухай споведзі маёй, пасля са мною

Рабі што хочаш". Рукі склаў перад сабою,

Як пры малітве. Ключнік адступаў з вачыма

Адкрыгымі, рукой біў лоб, сціскаў плячыма.

А ксёндз тут распачаў сваё апавяданне,

Як жыў з Гарэшкам, пра вялікае каханне

З яго дачкой і ад таго ўсе непаладкі.

Ды гаварыў бязладна, і былі выпадкі,

Што скаргі і папрокі споведзь абрывалі,

І быццам ён канчаў, ды зноў працягваў далей.

А Ключнік, знаючы падзеі ўсе дакладна,

Усю аповесць, што вялася так бязладна,

Парадкаваў, забытае ішло на памяць.

Але Суддзя ўсяго не мог дакладна ўцяміць.

Абодва слухалі, спусціўшы ўніз галовы,

А ў Яцка ўсё цяжэй зляталі з вуснаў словы,

І часта запыняўся.

* * *

"Ты ж ведаеш, Гервазанька, як Стольнік проста

I часта заклікаў мяне, узносіў тосты,

Крычаў не раз пры ўсіх - таго мне не забыцца,

Што друг яго найлепшы - гэта я, Сапліца.

А як ён абдымаў! Здавалася, са мною

Гатоў ён падзяліцца нават быў душою.

Прыяцель ён? Ён знаў, як там усё гарэла

Ў душы маёй...

* * *

Тым часам шэпты сталі навакол кружыцца,

Такі-сякі казаў мне: "Эй ты, пан Сапліца,

Дарма стараешся, саноўніка парогі,

Не йначай, завысокія на Яцка ногі!"

Смяяўся я, нібыта я ў нішто магнатаў

Стаўляў, а з імі дочкі ўсіх арыстакратаў,

Што быццам к ім хаджу па дружбе на гулянкі,

А ў жоны не вазьму другой, апроч шляхцянкі

Але ў душу калолі гэтакія жарты.

Я малады быў, ведаў, колькі быў я варты

У нас, дзе шляхціц побач мог з арыстакратам

Стаць каралеўскае кароны кандыдатам!

Тэнчынскі ж некалі і ў каралеўскім родзе

Прасіў рукі і атрымаў яе па згодзе.

Імя Сапліцы горшае, скажы адкрыта,

Крывёю, службай для Рэч Паспалітай?

* * *

Як лёгка можна шчасце знішчыць чалавеку

За раз, а не паправіш на працягу веку!

Хапіла б толькі Стольніка на тое згоды,

І мы былі б шчаслівымі даўгія годы!

Мо жыў бы сёння ён тут пры сваім дзіцяці,

Пры Еве дарагой, і пры удзячным зяцю

І ўнукаў калыхаў бы з поўным супакоем,

А так, вось бачыш што? Загублены мы двое,

І сам - забойства гэта - і ўсіх бед прычыны,

І ўсе мае пазнейшыя грахі і віны...