Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Абставін бою, як відаць, не разумелі.

Адзін ксёндз Робак справу знаў (яму каноны

Не дазваляюць біцца), ды, жыццём наўчоны,

Ён радзіў, як лепш біць, і пляц абходзіў бою,

Каманду падаваў і вокам, і рукою

І зараз заклікаў, каб у адно злучацца,

На Рыкава ударыць, з рэштай расквітацца.

А Рыкаву праз пасланца паведамляе,

Што той жыццё, хто кіне зброю, захавае.

Калі ж прадоўжыць далей капітан змаганне,

То ўміг атрад акружаць, высекуць да-звання.

А Рыкаў не намерваўся прасіць пардону.

Сабраўшы ля сябе палову батальёна:

"За зброю! " - крыкнуў. Па загаду каітана

Ўміг зброя хруснула, даўно панабівана.

Ён крыкнуў: "Цэль!" Ствалы заззялі шнурам цэлым.

Скамандаваў: "Агонь чаргой!"- б'е стрэл за стрэлам.

Страляе той, той набівае, той наводзіць,

Свіст куль, затвораў трэск з канца ў канец праходзіць,

Шарэнга выгінаецца, як звер паўзучы,

Які махае спрытна сотняй ног бліскучых.

Хоць кожны з еграў быў ад спірту моцна п'яны,

Цаляць не мог ніхто, ды ўсё ж наносяць раны,

А той-сёй і заб'е. Праз момант двух Мацеяў

Падбілі, і адзін забіты з Баўтрамеяў.

А шляхта б'е ў адказ ім з некалькіх рушніцаў,

На шаблі з еграмі жадаючы счапіцца,

Старэйшыя спыняюць, кулі ж свішчуць густа,

Трапляюць, гоняць. На двары ўміг будзе пуста,

Па шыбах дому звоняць часта, б'юць па рамах.

Тадэвуш, што павінен быў сядзець пры дамах

З загаду дзядзькі, чуючы, што справы горай

Пайшлі, дык выбег, з ім пабег і Падкаморы,

Якому шаблю ўжо Тамаш прынёс нарэшце.

Спяшаецца, камандуе, як бой правесці.

Бяжыць, падняўшы шаблю, шляхта - побач, радам,

А егры сыпанулі ў іх куль цэлым градам.

Паў Вільбік, Ісаевіч, Брытва злёг ад раны.

Тады напад той бесталковы быў стрыманы

Мацеем з Робакам. Дык шляхта халадзее,

Здае назад. Такая маскалям падзея

Узнімае дух, і Рыкаў меціць адным махам

Ачысціць двор і апынуцца ўміг пад дахам.

"Фармуйся!-крыкнуў.-На штыкі! Наперад! Жвава!"

І ўміг уся шарэнга са штыкамі лавай

Хінецца, рушыцца і прыбаўляе кроку.

Дарма страляе шляхта спераду і збоку,

Палову ўжо двара прайшоў атрад з адвагай,

А капітан, на дзверы паказаўшы шпагай,

Крычыць: "Суддзя! Здавайся! Двор спаліць прыкажам!"

"Палі!- крычыць Суддзя.- Цябе ў агні падсмажым!".

О, двор Сапліцаўскі! Калі цяпер ты цэлы

І свеціцца між ліпаў твой будынак белы,

Калі там шляхты грамада, суседзі

Сядаюць за сталы Суддзёвы пры абедзе,

То Конаўкі здароўе п'юць абавязкова,

Бо каб не ён, даўно б не стала Сапліцова!

Дагэтуль Конаўка не меў яшчэ нагоды

Адвагі доказ даць, хоць першы ўстаў з калоды,

Хоць конаўку знайшоў у возе дарагую -

Штурмак свой мілы, куляў торбачку-другую,

Ды біцца не хацеў, казаў, што мала варты

Бывае нашча, дык ішоў шукаць паўкварты.

Да бочкі спірту падышоў, зачэрпнуў жменяй,

І ўжо калі пачуў, што выпіў болей-меней,

Паправіў шапку, конаўку сваю пагладзіў,

Памацаў кулю шомпалам, затвор наладзіў

І аглядзеў пляц бою. Бачыць, доўгай хваляй

Блішчаць штыкі і гоняць шляхту штораз далей.

Дык пачынае супраць гэтай хвалі плысці,

Дае нырца ў быллё, паўзе ў густэчы лісця

І пасярод дзядзінца ў крапіве знікае,

Хаваецца і Сака жэстам заклікае.

А Сак са штурмаком парог аберагае,

Бо ў гэтым доме недзе Зося дарагая.

І хоць не раз ад Зосі быў ён адапхнёны,

Цяпер жыцця не шкадаваў для абароны

Вось егры ў крапіву ўступаюць роўным крокам...

Тут Конаўка даў стрэл. Штурмак ствалом шырокім

Пускае тузін куль разных па грознай хвалі.

Другі - пускае Сак. І маскалёў стрымалі -

Спалоханы засадай рад канцы звівае

Назад, а раненых Хрысціцель дабівае.

Гумно далёка - каб не рассыпаць народу,

Дык Рыкаў падбягае пад паркан гарода,

Трымае ўцекачоў, камандуе талкова,

Зноў ладзіць строй, ды толькі ўжо манерай новай,

Рыхтуе трохвугольнік вострым клінам з ходу,

А цэнтр абапірае аб паркан гароду.

І правільна зрабіў, бо конніца йшла здалі.

А Граф, якога егры ў замку пільнавалі,

Калі ад страху збегла варта, той парою

Атрад сваіх жакеяў конных вёў да бою -

Сам на чале, жалеза ўгору ўзняў з фасонам.

Тут Рыкаў закрычаў: "Агонь! Паўбатальёнам!"

Цераз ствалы ўзвілася нітка прамяніста,

І з чорных дулаў раптам свіснула куль трыста.

Трох з коней скінулі, адзін ужо забіты,

Паў графскі конь, зваліўся Граф. Тут крык сярдзіты

Узняў Гервазы, што не йнакш, як праглядзелі

Апошняга з Гарэшкаў (хоць і па кудзелі).