Сяргей Балахонаў - Пятнаццаць лішніх хвілін

Сяргей БАЛАХОНАЎ

Пятнаццаць лішніх хвілін

Дзяўчына трымалася годна. Не палохаючыся прысутных, дэклямавала завучаны верш:

Як радасьць для сябе, вайну я прывітаў

Радкоў маіх лірычнейшым салютам...

Маладзенькія грудзі рытмічна ўздымаліся пры кожным слове, прамоўленым з большым надрывам, зь вялікшаю імпэтнасьцю. Па ўсім здавалася, што Надзейка на самай гары ўзрушэньня і што ўтую хвілю яе немагчыма было запыніць. «Агнявая б каханка выйшла», — ужо ў каторы раз памысьліў Барыс Макаравіч і мала не аблізнуўся, пільнуючы, як ружавела яго найлепшая вучаніца.

Урок доўжыўся далей, і настаўнік, адагнаўшы юрлівыя подумы, па-майстэрску зводзіў у адно навучальныя, выхаваўчыя і разьвіцьцёвыя мэты. Не забываўся ён і на моманты ідэалягічныя. «I сягоньня, калі магутнае нямецкае войска пад павадырствам вялікага Адольфа Гітлера аслабаніла Беларусь ад бальшавіцка-жыдоўскага паняволеньня, перад намі расчыніліся новыя далягляды ў працы і барацьбе», — акурат перад самым званком падвёў ён пад урокам рысу ды адпусьціў дзятву на перапынак.

Госьці, а апрача дырэктара гэта быў сам акруговы камісар з загадчыкам школьнага аддзелу, былі ўсьцешаныя. Акруговы камісар, не зважаючы на падкрэсьленую стродкасьць, дазволіў сабе ўсьміхнуцца. Па-беларуску, хоць і зь пятае на дзясятае, ён разумеў, бо добра абазнаўся ў мове славацкай. тры гады меўшы аналягічную па функцыях пасаду ў «самастойнай» Славаччыне. Яму дапраўды было прыемна, што сярод тубыльцаў ёсьць такія экзэмпляры, як гэны настаўнік. Шчырасьці Барыса Макаравіча замераць было немажліва, але ж ён, прынамсі, агучваў належныя пастуляты ды не зрываў зь сьцяны партрэт фюрэра, як гэта неаднакроць здаралася ў ікшых акругах Беларусі. Таму камісар даваў настаўніку адно дадатныя характарыстыкі, што сунімалі страх, каторы ад’ядаю душы сядзеў у Барысавых каменных начальніках. Сам Барыс Аляксючыц страху за сабой не прыкмячаў і ад занятку чакаў толькі гэткіх выкшталцоных вынікаў, бо па-іншаму, як лічыў, і быць не магло. Празь якіх пятнаццаць хвілін гутарка ў клясе закончылася ўсеагульным «Heil Hitler!». Настаўнік найвыразна вымавіў гэтыя два словы і зграбна ўскінуў руку ў гару. I толькі тады, калі госьці зышлі, ён сеў за стол, цяжка ўздыхнуў і, цярэбячы даланёю лоб, зусім ціхенька прашаптпаў: «Сукі .баныя». Фраза прагучэла настолькі ціха, што сяму-таму звонку падалася б абыклай тарабаршчынай, каторай настаўнік да і пасьля ўрока разьмінаў вусны. Толькі суворая міна Гітлера на партрэце нібыта выказвала моманты занепакоенасьці і неўразуменьня. Насамрэч нават так ціха Барыс Макаравіч ня меў права выслаўляцца, бо кожнае неасьцярожна народжанае слаўцо патэнцыйна валакло да правалу. Становішча і так было ня дужа трывалым, не зважаючы на дачэсныя пахвальбы адміністрацыі.

З новым званком кляса напоўнілася дзецьмі. Настаўнік ізноў ледзь прыкметна, але бясслоўна, уздыхнуў і пачаў наступны па раскладзе ўрок. Вывучалі Максіма Багдановіча. Сам Аляксючыц любіў гэтую тэму і самазабыцьцёва перарываў сваё апавяданьне цытаваньнем урыўкаў, а то і цэлых вершаў, не зазіраючы ў паабтрапаны зборнік трыццацігадовае даўніны. Ды як заўсёды мала было сказаць пра беларускі патрыятызм паэта. Трэ было паказаць у ягонай паэзіі нямецкія матывы, уплывы вялікіх нямецкіх Dichter^, адным словам — усё, што лучыць Багдановіча зь Нямеччынай. I хоць завіхаўся ў гэтай частцы ўрока, як поп у талацэ, але ж ніхто ня змог бы сказаць, што ён ігнаруе інтарэсы Реіс^у ў культурным выхаваньні беларусаў. Цудоўна ведаў, чыіх дзетак вучыў і хто зь іх усё чыста даносіў бацькам пра зьместавае напаўненьне ўрокаў. Старосты, паліцыянты, гандляры... Тыя, што супрацоўнічаюць.

Звонку ўсё выглядала на тое, што і спадар Аляксючыц таксама з тых, хто супрацоўнічае. Прынамсі вакольныя верылі ў гэта. Нездарма невядомыя зламысьнікі аднойчы ў начы пакінулі на варотах яго дома надпіс «Фашыстоўскі лёкай». Добра, што лясныя госьці, баючыся прысутнасьці ў мястэчку ладнага кантынгенту войск SS, не прыходзілі сюды. Барыс Макаравіч ня здолеў бы апраўдацца, бо пра яго заданьне ўкурсаваныя былі тры-чатыры чалавекі. Спадар настаўнік быў удзельнікам камуністычнага падпольля. Падпольная мянюшка Істрабіцель гаварыла пра істу ягонага заданьня, а дакладней цэлага бестэрміновага ланцугу заданьняў.

Барыс Макаравіч спэцыялізаваўся на вынішчэньні тых, хто супрацоўнічаў зь немцамі. «Штаб» даваў яму поўны карт-блянш у дзеяньнях, але найважнейшаю ўмоваю было патрабаваньне прастрэліць сабе галаву ці ў іншы спосаб паквітацца з жыцьцём пры рэальнай пагрозе трапіць у палон.