Сяргей Балахонаў - Пятнаццаць лішніх хвілін

Шуло ўсёй сваёй істою быў прыгаломшаны, але згодна хітнуў галавою. Настаўнік шморгнуў носам і выйшаў вон.

Ён не зьбіраўся сёньня йсьці на працу, а мерна крочыў да павятовае ўправы. На вуліцы Гітлера яго нагнаў дырэктар школы.

— Спадар Аляксючыц, хіба вас ужо папярэдзілі? — без прывітаньня запытаўся ён.

— Гледзячы пра што, — ухіліста адказаў Істрабіцель, неўпрыкмет варушачы ў кішэні рукою.

— Ува ўправе сэмінарыя па праблемах ідэалёгіі Трэцяга Райху на высвабаджаных ад бальшавізму абшарах. Будзе нехта высокі зь Менску. Мы ж зможам з вамі станоўча адрапарціраваць?

Настаўнік, быццам на згоду, хітнуў галавою.

Ува ўправе было шматлюдна. З усёй акругі сюды панапрыехала настаўнікаў. Незабавам усіх запрасілі ў вялікую залю. На сцэне стаяў доўгі шэраг сталоў і трыбуна. Да сініх кулісаў белымі ніткамі былі прышытыя сьцягі Нямеччыны і Беларусі. Паверху вісеў транс­парант: «Табе, вызваліцель, падзяка і шчырая праца!». Сабралася чалавек семдзясят улучна з НіЙ^ро^еі’ямі і арыйцамі з SS, што ахоўвалі сваіх шышак. Зь Менску прыехаў дарадчык гаўляйтара па ідэалягічным забесьпячэньні беларуска-нямецкай еднасьці гер Шульц Мортэнваль у суправодзе собскага даручэнца спадара Генрыка Галінкоўскага. «Някепска ты лучыў, дзядзя», — зласьліва ўсьміхнуўся Аляксючыц. Пыса Галінкоўскага надта ж яму кагосьці нагадвала. Гэны спадар ад імя свайго шэфа ўзяўся чытаць спавешчаньне, перапоўненае звыклымі фразамі: «Гітлер-асвабадзіцель», «нашы супольныя ідэалы, выяўленьнем каторых ёсьць Новая Эўропа пад нямецкім кіраваньнем і шчасная Беларусь у ёй», «выразаць ракавую пухліну камунізму», «рушыць у будучыню Новай Эўропы ў зьзяньні пабеднай нямецкай свастыкі». Выступоўцу, як і належала, усе адаравалі воплескамі, сакратарка папрасіла прысутных задаваць пытаньні, бальшыня апатычна сапела й тупіла вочы, хто ў падлогу, хто на сакратарчыну блюзку. Барыс Макаравіч узьняў руку:

— Скажэце, а як стасуецца нашая супольная будучыня зь перадаванымі брытанскім радыё зьвесткамі, што Нямеччына мае сакрэтныя пляны, згодна зь якімі да 90 % беларусаў мусяць быць вынішчаныя?

Па залі прабегся шумок. Галінкоўскі — той самы вярбоўшчык Аляксючыца — вылупіў вочы. Мортэнваль, якому пераклалі пытаньне, зьніякавеў і не патрапіў адразу зрэагаваць. За тое Істрабіцель рэагаваў адэкватна, шасьцю стрэламі асадзіўшы на той сьвет паліцаяў ды эсэсаўцаў. Руля адразу ж перакіравалася на Мортэнваля:

— Auf Wiedersehen, mein lieber Herr!

Стрэл. Пырскнулі кроў і мазгі. Льга было агледзець, што ў крывянку перапэцкаўся твар нядаўнага прамоўцы. Ён зьбіраўся ацерціся, але Істрабіцель не дазволіў:

— Стой спакойна, Нкус, а то бабэхну і трыбухі павылятаюць.

Прысутныя, ачмурэлыя яшчэ ад першых стрэлаў, адхінуліся, як маглі, ад узбраенца.

Узбраенец папрасіў сакратарку сабраць зброю забітых і перадаць яму.

— Шаноўныя настаўнікі, усе вы, як я падазраю, на кагосьці працуеце. Сёньня ў вашым жыцьці сьветлы дзень, бо памраце. I я з вамі. Гэта будзе наша вызваленьне. Ад Гітлера. Ад Сталіна. Ад усёй вакольнай бярэдлівасьці, што завецца вайной. Не вайна, а пабіваньне маладзенцаў. Ня бітва гэта, але мясакамбінат. Мы — беларусы? Хто мы на гэтым камбінаце? Нашыя кішкі крыпаюць нашым мясам. Кілбаса «Беларуская», чужынскім пальцам пханая. Адкуль тут быць жыцьцю, радасьці, каханьню? Мы ўсе вінаватыя. Ад таго ўсе і памром. Сьмерць — гэта люстэрка, якое ўбірае ў сябе кожнага з нас.

Ён зрабіў рэзкі рух і стрэліў у кучаравага вусача, які ўвачавідкі хацеў дастаць з кішэні свой важкі аргумэнт. Аляксючыц наўмысьля гучна пракашляўся і працягнуў маналёг:

— Сьцеражэцеся ўласных бязглузьдзіц. Ня будзьце быдлам хоць тут — перад вечным парогам. Найвышэйшая моц асягне хутка нас. Што скажаце там? Мяркуеце і ў пекле прыцярпецца? А ці дазволяць нам гэта зрабіць душы жыўцом спаленых дзетак і мацярок з Хомску і Княжаводцаў? Ці дадуць нам спакою душы застрэленых і зарэзаных людцаў з прыпартызанскіх вёсак? Гэта мы іх забілі. Сваімі рукамі і сваёю бязрукасьцю. Мы не навучылі сябе ўнікаць рабскіх думак і паставаў. Мы ходаемся за чужыя прывіды й здані, а сваё жывое ператвараем у попел.

— Але, — наважыўся бялявы румяны дзяцюк з касаватым правым вокам, — нашай віны тут мала. Ня мы — дваццацігадовыя хлапцы — прасралі Беларусь каншахтамі зь немцамі ў 1918-м, вычэклівымі пераміргваньнямі з палякамі ў 1919-м, садомскімі муськамі-буськамі з бальшавікамі да і пасьля... Нам давялося адно ўзяць гатовае й казаць, што йдзе барацьба за ідэалы. Як глыбей схавацца.