Уладзімір Караткевіч - Зямля пад белымі крыламі

Побач з паясамі адгароджана ў куфры месці для прыкрас. Тут пярсцёнак: пасля заручын яго заўсёды здымалі і хавалі, бо перашкаджаў працаваць. Побач ляжаць каралі, часам сапраўды з караляў ці нават "бурштына" (янтара) і "гырната" (граната), ці штучнага жэмчугу, а то і проста шкляныя. Дарэчы, бісер на Беларусі зусім не карыстаўся павагай.

І, ясна, запасныя завушніцы. Завушніцы насілі ўсе. Пратыкалі мочкі вушэй год у сем, працягвалі іголкай ільняную нітку, якая там да часу і заставалася, а месца праколу некалькі разоў прамывалі гарэлкай або, лепей, грудным малаком.

Дзяўчаткі, як і паўсюль, плялі сабе вянкі, рабілі ажаролкі з белай лілеі — нізалі кавалкі сцябліны на нітку, пакідаючы ўнізе кветку. Рабілі — і робяць — каралі з ягад глогу, арабіны, шыпшыны, каліны.

I, урэшце, апошняе аддзяленне куфра, прыскрынак. Пад iм складзены фартух, андарак, кашуля, абутак, хустка. Гэта — апошняя, смяротная, вопратка. З той спакойнай стойкасцю, з тым прыродна-фiласофскiм поглядам на канец жыцця, якое ўласцiва простаму чалавеку, якi рабiў заўсёды самую патрэбную на зямлi справу, — усё гэта загадзя адкладзена, "каб не патрабаваць чужое ласкi". Адкладзены нават грошы, што спатрэбяцца на ўсё, нават на тое, каб людзi сышлiся на хаўтуры, на трызну, i памянулi дабром.

Ну, пра гэта гаварыць не трэба. Хіба аб тым, што ў труну сям-там кладуць улюблёны прадмет нябожчыка: калі быў добры музыка — скрыпку, калі цесля — сякеру і г.д. Кладуць часам манету, "каб мог купіць месца", хлеб, соль, гарэлку. Гэта ўжо даўно не вера, а проста абрад, дый той, між іншым, выконваюць не заўжды.

I яшчэ адна асаблiвасць. Гэта жаночыя плачы, або галошаннi. Галосяць па чарзе. Адна, пасля другая, трэцяя. Па дарозе на могiлкi i на могiлках галосiць жонка па мужу, дачка па мацi, мацi па дачцэ. Аплакваецца сваё гора i гора сям'i, гора суседзяў, апiсваюцца добрыя звычкi нябожчыка. Гатовых заплачак няма. Плачы не рыхтуюць загадзя — iначай якi ж трагiзм? Уся невыносная горыч вылiваецца на месцы, iмправiзавана, iснуе толькi схема, "канва", ды некалькi агульных месцаў, i па гэтай канве плакальшчыца "вышывае" сваё галошанне. Тут ужо ўсё ад таленту, ад паэтычнасцi жанчыны, ад яе фантазii i сэрца, што ўмее спачуваць.

…Некалькi год назад мы здымалi фiльм аб ахвярах фашызму.

Магілёўская вобласць. Вёска, спаленая карнікамі разам з жыхарамі. Агульная магіла, куды склалі абгарэлыя косці. Абеліск. Падышла старонняя жанчына з суседняй вёскі. Сваякоў у яе тут не было. І раптам яна заклала рукі за галаву і, пагойдваючыся, пайшла вакол магілы, нібы падаючы, загаласіла так, што мароз пайшоў па скуры і дыбарам усталі валасы. Мы слухалі і ледзь не плакалі. Кавалак гэты, на жаль, не пусцілі на экран: "Інсцэнізацыя, не павераць, скажуць — актрыса". А гэта была проста выключная плакальшчыца з уменнем настроіцца так, каб ірвалася сэрца, і выліць гэты настрой, каб ірваліся сэрцы ў іншых. Таму кожная заплачка унікальная.

Вось вам да прыкладу адна, — плач жонкi па мужу, — запiсаная асабiста мною. Болей нiдзе такое галошанне не паўторыцца.