Галина Лозко - Rodzima wiara ukraińska

21-23 grudnia: Zimowe Staniesłońca, Narodzenie Bożycza,Narodzenie Młodego Boga (u Słowian zach.), Kutia, Kolada, Owsiana, Narodzenie Kolady

Przewidywanie pogody na 12 miesięcy roku. Czczenie Swaroga — Ojca wszystkich bogów. Święta wieczerza (Bratczyna), rytualna Kutia, wzywania Owsenia — symbolu płodności. Oprowadza się Kozę — obraz Boga Płodności, dostatku. Zakończenie Koroczuna: korowaj bożonarodzeniowy symbolizuje wzrastanie dnia. Uczczenie Diducha — Ducha pól, Ducha przodków.

23 grudnia: Święto Roda

Roda czci się jako prapoczątek życia, on daruje życie wszystkim ziemskim istotom. Wypieka się mu korowaj, warzy piwo i miód, wygłasza się zamówienia ku Jego i Rodzanic czci: "niech rodzi się wszystko dobre".

2 stycznia 1998: Święto Dany, Wodoświęcenie

W nocy rodzi się Święta Woda (Dana): ludzie biorą wodę z trzech źródeł dla oczyszczenia się i na lekarstwo. Oświęcanie wody za pomocą modlitwy i ofiarnego ognia, czasem — kąpiel w przeręblach lub tylko opryskanie się.

2 lutego: Gromnica, Zimowa Perunica

Zima spotyka się z Wiosną. Modły do słońca, pieśni-zamawiania ciepła. Z tym dniem początek uczenia się wiośnianek i robienie pisanek. Czczenie wszystkich pogańskich bogów, zapalanie smolistych łuczyw.

9-15 lutego: Wełesowy Tydzień, "Czarci Tydzień"

Czci się Wełesa, wywraca kożuchy futrem na wierzch, nakłada maski. Grupy Wełesowych żerców chodzą po wsi, zaglądają do domów, stajni, chlewów, wygłaszają magiczne zaklęcia dla zapewnienia zdrowia zwierząt domowych. Inna nazwa tego święta: "Czyrkiesowy Tydzień".

16-22 lutego: Kołodij

Mężatki przywiązują "kołodkę" tym ojcom, którzy w bieżącym sezonie zawierania małżeństw nie pożenili swych dorosłych dzieci. Kołodka — znak falliczny, symbol przedłużenia rodu. Ci, którym przywiązano kołodkę, mają odwdzięczyć się ugoszczeniem, darami itp. Obrzędowe strawy tego tygodnia — mleczno-maślane: pierogi, śmietana, młyńce i inne mączne wyroby. W tym tygodniu nie podejmuje się większych robót.

21 lutego: Wiosenny Strzybóg

Modły do boga wiatrów, przewidywanie pogody na wiosnę i lato.

24 lutego: Łełeczyny (łełeka — bocian)

Święto ptasiego totemu Ukraińców. Od tego dnia zaczynają się dwutygodniowe ptasie święta: Łełeki, Jaskółki, Soroczyny (od soroki — sroki). Wzywa się ptaki do powrotu z Wyraju.

26 lutego: Nowolecie 1998 (Wiosenny Nowy Rok)

U naszych przodków każdy rok miał różną liczbę dni (zależało to od fazy miesiąca). Były lata dwunasto- i trzynastomiesięczne.

Pomagaj Dadźboże i Koło Swaroże!

PRZYPISY

1 Ewangelia według św. Mateusza 5, 44 (wg tłumaczenia: Biblija święta, to jest wszystko pismo święte Starego i Nowego Testamentu. Z hebrajskiego…, Lipsk 1889).

2 I. Neczuj-Łewyćkyj, Switogliad ukrajinśkoho narodu, Kyjiw 1992, s. 5.

3 Koliadki ta szczedriwki. Zimowa obriadowa poezija trudowoho roku, Kyjiw 1965, s. 17.

4 Kalendarno-obriadowa poezija, Kyjiw 1987, s. 26.

5 Nowa radist' stała. Koliadki ta szczedriwki, Kyjiw 1991, s. 6. (Pieśń przez pomyłkę umieszczona wśród szczodrówek, według wszelkich znamion jest to pieśń weselna: "księciem na wiek" bywa pan młody na swym weselu).

6 Kalita — obrzędowy chleb w kształcie słońca, z dziurką w środku dla zawieszenia pod powałą. Młodzież skacze starając się odgryźć kąsek. Komu się nie uda, tego smaruje się sadzą z pieca. Kąsanie kality oznacza zmniejszanie się zimowego dnia — światła słońca. Święto nazywa się Kalita i jest obchodzone w grudniu (przyp. tłum. na podstawie objaśnień Autorki).

7 W. Szajan w książce Wira predkiw naszych, Hamilton 1987 pisał: "Chors jest bystrokonny i nasz bohater musiał mieć cudownie szybkie konie, by móc przebiec drogę Chorsowi. Chors jedzie ze Wschodu na Zachód, a nasz bohater bieży z Północy na Południe. Obraz całkiem jasny…" (t. I, s. 174).

8 Litopys Ruśkyj, Kijyw 1989, s. 30.

9 M. Tkacz, Czetwertyj wymir, abo koli cwite paprot'? "Znannia ta pracja", 1990, nr 7.

10 W archeologii — kultura trypolska, od wsi Trypole, V–III tysiąclecie przed naszą erą. Kultura potrypolska — II tysiąclecie przed naszą erą (przyp. tłum.).

11 Neczuj-Łewyćkyj, op. cit., s. 33.

12 Tamże, s. 138.

13 Tamże, s. 7.

14 Patrz: G. Bułaszew, Ukrajinśkyj narod u swojich legendach, religijnych pogliadach ta wiruwanniach, Kyjiw 1992.

15 Wełykdeń = Wielkanoc u katolików (przyp. tłum.).

16 N. Sumcow, Pisanki, Charkow 1892.

17 Cyt. za: A. T. Olmstead, Dzieje imperium perskiego, przeł. K. Wolicki, Warszawa 1974, s. 131.

18 Etniczieskije probliemy istorii Cientralnoj Azii w driewnosti, Moskwa 1981.

19 "Wseswit", 1988, nr 10.

20 M. Dragomanow, Wybrane, Kyjiw 1991, s. 470.

21 Metropolita Iłarion, Dochrystianśky wiruwannia ukrajinśkoho narodu, Winnipeg 1965, s. 17.

22 Etymołogicznyj słownik ukrajinśkoji mowy, t. II, s. 173 (dalej: ESUM).

23 B. Rybakow, Jazycziestwo Driewniej Rusi, Moskwa 1988, s. 438.

24 Szajan, op. cit., s. 41.

25 Ł. Szulman, "Wełesowa kniga" — pam'jatka istoriji czy mistyfikacija? "Słowo i czas", 1991, nr 9, ss. 62–66.

26 ESUM, t. III, s. 139.

27 Było to w Szczecinie, w kraju Obodrytów (przyp. tłum.).

28 Por. Biblia: Księga Sędziów, 11, 35–40; I Księga Mojżeszowa, 22, 2-10; II Księga Królewska, 3, 26–27, i in.

29 Uzwar: rytualny napój z suszonych owoców (wyjaśnienie Autorki).

30 N. Czmychow, Istoki jazycziestwa Rusi, Kijew 1990, ss. 297–300.

31 Tamże, s. 342.

32 I. Sriezniewskij, Matieriały dlia słowarja driewnierusskogo jazyka, Sankt-Pietierburg 1903.

33 Jedno futro sobole kosztowało 10 grzywien. 70 futer — 700 futer monetą (przypuszczenie Autorki).

34 M. Wizir, Jarosławowa biblioteka, "Socjalistyczna kultura", 1990, nr 2, 3.

35 Szajan, op. cit., s. 391.

36 M. Brajcziewskij (= Brajczewśkyj), Utwierżdienije christianstwa na Rusi, Kijew 1989.

37 Dniepru (przyp. tłum.).

38 Litopys Ruśkyj, s. 30.

39 Brajcziewskij, op. cit., ss. 108, 109.

40 Litopys Ruśkyj, s. 29.

41 Tamże, s. 37.

42 Jak wyżej.

43 W. Tatiszczew, Istorija Rossijskaja, Moskwa-Lieningrad 1962, t. I, ss. 110, 111.

44 H. Połonśka-Wasyłenko, Istorija Ukrajiny, Kyjiw 1992, t. I, s. 107.

45 Litopys Ruśkyj, s. 94.

46 Brajcziewskij, op. cit., s. 124.

47 O. Bewzo, Lwiwśkyj litopys i Ostroźkyj litopyseć, Kyjiw 1971, ss. 137, 138.

48 S. Tołstow, Śladami cywilizacji starożytnego Chorezmu, przeł. I. Koral, Warszawa 1953, s. 304.

49 A. Cziertkow, Opisanije wojny wielikogo kn. Swiatosława, Moskwa 1847, ss. 8-13.

50 Litopys Ruśkyj, s. 66.

51 Tatiszczew, op. cit., ss. 112, 113.

52 Tamże.

53 Piesni, sobrannyje P. Rybnikowym (w trzech tomach), Moskwa 1909–1910, t. I, nr 26.

54 Litopys Ruśkyj, s. 85.

55 Tamże, s. 111.

56 Tamże, ss. 104, 105.

57 I. Franko, Stworinnia switu, Winnipeg, Man 1918 (ponownie wydał ją Sławyn Jaworśkyj, 1984).

58 Tamże, s. 48.

59 Patrz: A. Donini, I origini del cristianesimo (cyt. za przekładem ros.: U istokow christianstwa, Moskwa 1979).

6 °Cerkiew Wschodnia używa pogańskiego słowa prawosław'ia zamiast przyjętego w świecie — ortodoksja. Prawosławia oznacza: praw — wszechświatowy zakon boży, który rządzi światem, zaś sławlennia — to nazwa pogańskiej bogosłużby. Być może tak właśnie nazywała się stara wiara ukraińska.

61 Litopys Ruśkyj, s. 105.

62 W. Sołowjow, Sobranije soczinienij, t. VII, s. 288.

63 Biblia: Exodus (II Księga Mojżeszowa), 12, 1-14.

Indeks OSÓB