Яраслаў Гашак - Прыгоды ўдалага ваякі Швэйка ў сусьветную вайну

— Уцякаюць з вайсковай службы. Ваяваць ім ня хочацца, вось і ходзяць па вёсках. Дзе што ўбачыць — украдзе, — казаў ён, выразна аглядаючы Швэйка. — А выглядае кожны такім ціхім, нібы да пяці лічыць ня ўмее… Праўда вочы коле, — дадаў ён, бачачы, што Швэйк устае з лавы. — Каб у чалавека было чыстае сумленьне, дык-бы застаўся сядзець і паказаў бы свае дакуманты. А калі іх у яго няма…

— Дык бывай здароў, дзядуля…

— Абрусом дарогаі Дурняў шукаеце…

І доўга яшчэ, калі Швэйк ужо крочыў сярод цёмнай ночы, дзед, ня сьціхаючы, бурчаў:

— Ідзе, кажа, у Будэйовіцы ў полк. Гэта з Табару! А ідзе шэльма, спачатку ў Гараждовіцы, а адтуль толькі ў Пысэк. Што ён, у кругасьветнае падарожжа выбраўся, ці што?

Швэйк ішоў усю ноч, ня маючы дзе пераначаваць, і толькі ў Пуціме трапіўся яму стог саломы, які стаяў сярод поля. Ён адгроб сабе саломы і раптам над самай сваёй галавой пачуў голас:

— Якога палка? Куды бог нясе?

— 91-га, іду ў Будэйовіцы.

— А чаго ты там ня бачыў?

— У мяне там обэр-лейтэнант.

Пачуўся сьмех. Але сьмяяўся не адзін — сьмяялася цэлых трое.

Швэйк спытаўся, якога яны палка. Выявілася, што двое 35-га, а адзін з артылерыі, таксама з Будэйовіц. Хлопцы з 35-га ўцяклі з маршавага батальёну перад адпраўкай на фронт з месяц таму назад, а артылярыст хаваецца ад самай мобілізацыі. Ён быў селянінам з Пуціма, і стог быў яго ўласны. Начуе ён заўсёды ў стозе, а ўчора сустрэў у лесе двух з 35-га, і ўзяў іх да сябе ў стог.

Усе трое думалі, шао вайна праз месяц-два скончыцца. Яны былі пераконаны, што рускія ўжо прайшлі Будапэшт і займаюць Моравію. У Пуціме ўсе пра гэта гаварылі. Заўтра рана пярэдаднем маці артылярыста прынясе есьці, а потым хлопцы з 35-га крануцца ў дарогу, у Страконіцы: у аднаго з іх там цётка, а ў цёткі ёсьць за Сушыцай знаёмы, а ў знаёмага ў гарах пільня, дзе можна будзе добра схавацца.

— Гэй, ты, з 91-га, калі хочаш, хадзем з намі,—прапанавалі яны Швэйку. — Наплюй ты на свайго обэр-лейтэнанта.

— Не, браткі, так проста гэта ня робіцца, — адказаў Швэйк і зарыўся ў салому.

Калі ён прачнуўся, была ўжо раніца, і ў стозе нікога ўжо ня было. Нехта (відавочна артылярыст) палажыў ля ног Швэйка акраец хлеба на дарогу.

Швэйк пашоў лесам. Недалёка ад Шчэнка ён сустрэўся з сваім даўнейшым знаёмым-валацугай, які па-прыяцельску пачаставаў Швэйка, даўшы глынуць гарэлкі.

— У такой адзежы не хадзі. Як-бы цябе твая абмундыроўка не падвяла, — навучаў валацуга Швэйка. — Цяцер усюды поўна жандараў і жабраваць у такім выглядзе не выпадае. Нас цяпер жандары ня ловяць, цяпер узяліся за вашага брата, толькі дэзэртыраў і шукаюць.

У словах жабрака чулася поўная ўпэўненасьць, што Швэйк— дэзэртыр, і Швэйк падумаў, што лепш не заікацца пра 91-шы полк. Няхай яго лічаць, за каго хочуць. На што разбураць ілюзію добраму старому.

— Куды цяцер мяркуеш? — спытаўся валацуга, калі абодва закурылі люлькі і, не сьпяшаючыся, абыходзілі вёску.

— У Будэйовіцы.

— Матка боская! — спужаўся жабрак. — Ды цябе ў адзін момант заграбуць. I дыхнуць ня ўсьпееш. Цывільнае адзеньне табе трэба, ды падранае. Прыдзецца табе стаць клышаногім… Ну, ды ня бойся; пойдзем праз Страконіцы, Валынь і Дуб, і чорт няхай мяне возьме, калі мы не разжывёмся на якую-небудзь цывільную адзежыну. У Страконіцах шмат ёсьць дурняў, якія, бывае, не замыкаюць нанач дзьвярэй, а ўдзень там наогул ніхто не замыкае. Пойдзе хто-небудзь да суседа пабалакаць, — вось табе і цывільнае адзеньне. Трэба-ж табе што? Боты ёсьць… Так, што-небудзь накінуць. Шынель стары?

— Стары.

— Можна пакінуць. У вёсках усе ў шынялёх ходзяць. Патрэбны порткі ды жакеціна. Калі дастанем цывільнае адзеньне, абмундыроўку можна будзе прадаць знаёмаму жыду Герману ў Ваднянах. Ён скуплёўвае казённыя рэчы, а потым прадае іх па вёсках… Сягоньня пойдзем у Страконіцы. Адгэтуль гадзіны чатыры хады да старой шварцэнбэрскай аўчарні,—разьвіваў ён свой плян. — Там у мяне пастух знаёмы — стары дзед. Пераначуем у яго, а раніцою кранёмся ў Страконіцы і сьвісьнем там дзе-небудзь вопратку.

У аўчарні Швэйк пазнаёміўся з сымпатычным дзядком, як помніў яшчэ, як расказваў яго дзед пра наполеонаўскія паходы. Пастух быў на дваццаць год старэйшы за старога валацугу і таму называў яго, як і Швэйка, «хлапчына».

— Дык вось, хлопчыкі,—пачаў расказваць дзед, калі ўсе паселі наўкол печы, у якой варылася бульба з мундзірамі.—У тую пору дзед мой, як вось гэты твой салдат, таксама быў дэзэртырам. Яго ўсё-такі злавілі, ды так высьцебалі, што ад задніцы толькі шмацьцё ляцела. Яму яшчэ пашанцавала. А вось дзеда, старога Ярэша, стоража, дык таго за ўцекі наладавалі волавам, а перад расстрэлам прагналі яго праз строй і ўсыпалі шэсьцьсот палак, і сьмерць для была толькі палёгкаю…