Яраслаў Гашак - Прыгоды ўдалага ваякі Швэйка ў сусьветную вайну

У каго галава была на плячах, як у Ксэнофонта ці ва ўсіх разбойніцкіх плямён, якія прышлі ў Эўропу бог ведае адкуль з берагоў ня то Касьпійскага, ня то Азоўскага мора, тыя стваралі ў паходзе проста цуды.

Легіёны Цэзара, дабраўшыся (зноў такі беэ ўсялякіх географічных карт) далёка на поўнач, да Гальскага мора, надумаліся не варочацца ў Рым тым самым шляхам, якім прышлі, а выбраць сабе другую дарогу, з мэтаю пашукаць сабе прыгод; і аднак-жа яны шчасьліва вярнуліся назад у Рым. Як відаць, якраз адгэтуль пашла прымоўка, што ўсе дарогі вядуць у Рым таксама-ж і ў Чэскія Будэйовіцы вядуць усе дарогі. Удалы ваяка Швэйк быў у гэтым глыбока пераконаны нават тады, калі заміж будэйовіцкіх краёў убачыў мілеўскую вёсачку. I не мяняючы кірунку, ён закрочыў далей, бо для ўдалага ваякі, які надумаў рана ці позна папасьці ў Будэйовіцы, ня можа адыграваць ніякай ролі якое-б там ні было Мілеўска.

Такім чынам праз нейкі час Швэйк апынуўся ў раёне Кветава, на захад ад Мілеўска. Ён вычарпаў ужо ўвесь свой запас салдацкіх песень, і быў прымушан, падыходзячы да Кветава, паўтарыць свой рэпэртуар спачатку:

Па дарозе з Кветава на Враж, якая вяла ўвесь час на захад, з Швэйкам загаварыла бабулька-сялянка, якая ішла з касьцёлу дадому:

— Добры дзень, салдацік. Куды бог нясе?

— Іду я, бабулька, у полк, у Будэйовіцы, на вайну на гэту самую.

— А бацюхны, ды вы-ж ня так ідзяце, салдацік! — спужалася бабулька. — Вам гэтак туды ніколі ня трапіць. Дарога-ж ідзе цераз Враж на Кветаў.

— Па-мойму, калі чалавек з галавою, то і з Кветава трапіць у Будэйовіцы, — адказаў Швэйк. — Кавалак, вядома, ладны асабліва для чалавека, які сьпяшаецца ў свой полк і баіцца, як-бы, ня гледзячы на ўсе яго стараньні зьявіцца ў тэрмін, у яго ня вышлі няпрыемнасьці.

— Быў у нас таксама адзін такі ўтрапенец, — уздыхнула бабулька. — Звалі яго Тонічак Машэк. Вышла яму ехаць у Пільзень у апалчэньне. Пляменьніцы маёй ён сваяк. Так… Ну паехаў, значыць. А праз тыдзень яго ўжо жандары шукалі. Да палка, выходзіць, не даехаў. Потым зьявіўся. У простай адзежы, невайсковай. «У водпуск, кажа, прыехаў». Стараста па жандараў, а тыя яго з водпуска і пацягнулі… Ужо і ліст з фронту атрымалі: нічога, жыў, нагі вось толькі не хапае.

Старая доўга спагадліва глядзела на Швэйка:

— У тым вунь лясочку, пакуль што, салдацік, пасядзеце, а я заціркі прынясу пагрэцца. Хата вунь наша адгэтуль відаць якраз за лясочкам, направа. Праз нашу вёску лепш ня ідзеце, жандары ў нас усёроўна, як выжлы, шныраць. Проста праз лясочак ідзеце да сяла Мальчына, Чыжова абыдзеце — жандары там жывадзёры: дзязяньцераў ловяць. Праз Седлец ідзеце— ня бойцеся. Жандар там добры, кожнаму дасьць прайсьці. Паперы-ж ёсьць?

— Няма, бабулька.

— Тагды і праз Седлец лепш ня ідзеце. Ідзеце праз Радамышль. Толькі глядзеце, прыходзьце туды ўвечар, жандары ў шынку сядзець будуць. За касьцёлам там домік, унізе ён сінім памаляваны. Запытайцеся там дзеда Мэліхарка. Брат ён мой. Паклон перадайце яму ад мяне, а ён вам скажа, як вам ісьці ў Будэйовіцы.

Швэйк чакаў у лясочку больш за паўгадэіны. Потым, пакуль ён грэўся заціркаю, што прынесла бабулька ў гаршку, захінутым у падушку, каб не астыла, старая выцягнула з клуночка акрайчык хлеба і кусок сала, піхнула ўсе гэта Швэйку ў кішэнь, перахрысьціла яго і сказала, што ў яе на вайне два ўнукі. Потым яна падрабязна яшчэ раз паўтарыла, праз якія вёскі яму ісьці, а якія абыходзіць; нарэшце выняла з кішэні з спадніцы крону і дала яку Швэйку, каб ён купіў сабе ў Мальчыне гарэлкі на дарогу, бо адтуль да Радамышля кавалак добры.

Паслухаўшы старой, Швэйк пашоў, абмінаючы Чыжова, у Радамышль, на ўсход і вырашыў, што павінен папасьці ў Будэйовіцы з якой-бы там ні было старонкі сьвету.

З Мальчына спадарожнікам у яго быў жабрак, дзед-гарманіст, якога Швэйк падчапіў у шынку, калі купляў сабе гарэлку на дарогу.

Гарманіст палічыў Швэйка за дэзэртыра і параіў яму ісьці разам з ім у Гараждовіцы, дзе ў яго замужняя дачка, у якой муж таксама дэзэртыр.

Гарманіст, як відаць, хапіў лішку.

— Мужа яна вось ужо другі месяц у хляве хавае і цябе разам схавае, — угаворваў ён Швэйка. — Будзеце сядзець там да канца вайны. Удваіх весялей будзе.

Калі-ж Швэйк далікатна адмовіўся ад прапановы гарманіста, той пакрыўдзіўся і пашоў налева, полем, пагразіўшы Швэйку, што ідзе ў Чыжова заявіць на яго жандарам.

Увечар Швэйк прышоў у Радамышль і знашоў у памаляваным доміку за касьцёлам дзеда Мэліхарка. Перададзены яму Швэйкам паклон ад сястры не зрабіў на дзеда Мэліхарка аніякага ўражаньня. Ён увесь час патрабаваў, каб Швэйк паказаў свае дакуманты. Гэта быў чалавек выразна адсталы. Ён толькі і гаварыў пра грабежнікаў, бандытаў і жулікаў, якія чародамі ходзяць па ўсім Пысэцкім краі.