Ніл Гілевіч - Добры анёл беларускасці [Штрыхі да партрэта Ніны Іванаўны Гілевіч]

Наўрад ці хто падумаў бы, што свой першы ў жыцці паэтычны пераклад я зрабіў па просьбе члена рэдкалегіі насценнай газеты «Слова філолага» Ніны Кавалёвай. Сталася гэта ў красавіку 1952-га, у другім семестры нашага першага года вучобы. Да таго часу маю міласць як маладога паэта на факультэце ўжо запаважалі. Гэтаму садзейнічалі публікацыі маіх вершаў у друку. Не толькі ва універсітэцкай шматтыражцы «За сталінскія кадры», але і ў пісьменніцкай газеце «Літаратура і мастацтва», і ў «Чырвонай змене». I вось падыходзіць да мяне Кавалёва і кажа: «Я па даручэнні рэдкалегіі «Слова філолага»: ці не мог бы ты перакласці на беларускую мову верш Маякоўскага «Лена»? Мы хочам у чарговым нумары гэтым вершам адзначыць 40-годдзе «Ленскага расстрэлу», пачалі думаць, хто б мог яго перакласці на беларускую, і нехта назваў цябе...» — «Хто гэта нехта? » — пытаюся. — «Ну, можа сам рэдактар...» —- «Назваў рэдактар, а пачырванела, не ўмеючы хлусіць, ты?» — «Ну, можа, і я...» — вінавата ўсміхнулася Кавалёва. Мушу сказаць, што яе незвычайна мілая ўсмешка паспела ўжо за апошні час стацца для мяне менавіта незвычайнай. Быў у ёй нейкі асаблівы чар жаноцкасці, дзявочай чысціні і цнатлівасці. «А што, — пытаюся, — іншыя нашы філфакаўскія паэты не называліся?» — «Называліся... Але рашылі, што ў цябе гэта атрымаецца найлепш». — «Хто рашыў? Ізноў рэдактар?» Тут ужо Кавалёва засмяялася на ўвесь голас, праўдзівей, голасна засмяяліся мы абое. I было ясна, што «сацыяльны заказ» на пераклад верша Маякоўскага я прымаю. «Добра, — сказаў я, — паспрабую, хоць перакладчыцкага вопыту ў мяне яшчэ няма ніякага. Дагэтуль пераклаў толькі чатыры радкі, дарэчы, таксама з Маякоўскага». — «А з якога верша? А ўспомніць і прачытаць можаш? » Было бачна, што яна не хацела, каб гутарка на гэтым і скончылася, што ёй было цікава пранікаць у сферу маіх творчых клопатаў. I я пагадзіўся. «Калі ласка, магу і прачытаць. Гэта было ўлетку пазамінулага года, у піянерлагеры, дзе я працаваў важатым. Паэзію Маякоўскага я любіў даўно, чытаў яго вершы са сцэны, перад салдатамі і ў калгасах — як член брыгады мастацкай самадзейнасці педвучылішча. Дык у лагер я ўзяў з сабою — сярод іншых — кнігу «Поэтика Маяковского» нашага прафесара Гутарава, тады я не ведаў, што буду слухаць яго лекцыі. У кнізе разглядаецца верш «Мое к этому отношение» — магутны верш, апошняя страфа якога гучыць так:

Канцоўка мне страшэнна спадабалася, і я неўзабаве перавярнуў яе на беларускі лад, трохі спарадыраваўшы пры гэтым.

Ніна прыйшла ў захапленне. «Ніл! — закрычала яна, рагочучы і стукаючы мне кулачком у плячо. — Ай які ты зараза! Я ж не знала, што ты такі зараза».

Ну вось, ужо і чужая, перакладная паэзія прыйшла мне ў помач на заваяванне мілосці гэтай пекнай паненкі. I ўсё ж — перадусім свая, уласная. Асабліва значнай вяхой на шляху да запаветных глыбіыяўяе сэрца сталася адна падзея, што мела месца восенню таго ж 1952-га. Адзначалася 70-годдзе Якуба Коласа. 28 кастрычніка універсітэт наладзіўу гонар гэтай даты вялікі юбілейны вечар — з удзелам самога народнага паэта. Ініцыятар і арганізатар вечарыны прафесар Міхась Ларчанка прапанаваў выступіць ад імя маладых паэтаў — нашчадкаў славугага песняра — мне. «Добра было б, — сказаў, — каб што-небудзь было прысвечана непасрэдна Коласу». — «Дык а ў мяне ёсць, — адказаў, — аж два вершы». I прачытаў яму свае прысвячэнні юбіляру. Міхась Рыгоравіч ухваліў і сказаў рыхтавацца да сустрэчы.

Тады ў БДУ сваёй актавай залы не было, і ўрачыстасць адбывалася па суседстве — у вялікай зале педінстытута. Народу было набіта бітком. Мы з Нінай паспелі заняць месцы дзесь пасярэдзіне залы. Разам з Якубам Коласам на сустрэчу прыйшлі і бралі слова Максім Лужанін, Міхась Калачынскі, Эдзі Агняцвет. Пасля іх выклікалі на сцэну і мяне. Спачатку я прачытаў верш «Якуб Колас» — і яго прынялі вельмі добра, а затым — сатырычны верш «Асадзі назад!», па матывах аднайменнага знакамітага верша народнага паэта. I тут здарылася штось проста неверагоднае: зала двойчы перарывала маё чытанне бурнымі воплескамі. Калі я закончыў і азірнуўся на прэзідыум — прафесары М. Ларчанка і I. Гутараў на мігі і жэстамі паказалі мне, каб я падышоў да Коласа. I я падышоў. I Канстанцін Міхайлавіч падняўся з крэсла і цераз стол паціснуў мне руку, і падзякаваў за вершы, і пажадаў вялікіх творчых поспехаў... Пры гэтым — ані ўсміхнуўшыся, ані зычліва паківаўшы галавою, сур'ёзна і строга.