Іван Шамякін - У добры час

Максім адчуў сябе пакрыўджаным: яго імя Ладынін не назваў.

«Упарты стары. У такі дзень, на такім сходзе і то паскупіўся добрае слова сказаць. Выходзіць, людзі працавалі, а старшыня гуляў».

Але Ладынін сказаў і пра іх — пра яго і Васіля, добра сказаў, цёпла, калі гаварыў аб росце ў вёсцы новай інтэлігенцыі, новай культурнай сілы.

Піліп Раднік, уздыхнуўшы, сказаў да Максіма:

— Значыцца, інтэлігент? Што-ж, з выгляду падыходзіш, — Раднік акінуў яго з галавы да ног крытычным позіркам. — Толькі лаешся ты здорава... Я аднойчы чуў, як ты хлопцаў сваіх крыў каля кустарнага. Люба паслухаць.

Максім спалохана аглянуўся — ці не чуе хто? Упершыню яму стала сорамна з-за таго, што ён часам у злосці ўжывае залішне моцныя слоўцы.

«Стары тхор! Заўсёды атруціць настрой... Аднак трэба прасачыць за сабой. Сапраўды няёмка...»

Раднік не сунімаўся:

— Жарт жартам, а дарога ў вас, хлопцы, шырокая. Ой, шырокая! Каб мне зараз вашы гады, я, можа, каго-небудзь і ззаду пакінуў, на буксір узяў-бы. Дарэмна вы выдумалі, што Раднік у кусты ад жыцця хаваецца.

Раднік не мог гаварыць шэптам і бубніў, быццам сыпаў боб. Байкоў павярнуўся, пагразіў яму алоўкам.

Ладынін панізіў голас.

— Таварышы! Не ўсе яшчэ раны вайны мы залячылі. Цяжэй за ўсё залечваюцца чалавечыя раны. Не высахлі яшчэ слёзы ўдоў і сірат, не загаіліся раны інвалідаў. А там, — голас яго загучэў з ранейшай сілай, — за акіянам, магнаты Амерыкі рыхтуюць новую вайну. Там размахваюць атамнай бомбай, пагражаюць ёй нам. Выступаюць розныя сенатары... прапануюць скінуць гэтую бомбу на нас, на нашых матак і дзяцей, на нашу мірную працу. Але совецкіх людзей не запалохаюць гэтыя: пагрозы, мы супакоілі нямала падобных вар'ятаў. Мы не дазволім пачаць новую вайну. Не дазволім разбурыць мір, які мы заваявалі такой дарагой цаной для ўсяго чалавецтва.

На людзей у зале нібы ўпаў раптам цень — цень успамінаў: пацямнелі твары. Многія жачыны паднеслі да вачэй хусткі.

Васіль на адзін міг заплюшчыў вочы і ўбачыў перад сабой забітую літоўскую дзяўчынку, пачуў голас Варанкова. Маша ў гэты час думала аб сваім будучым сыне: няўжо парушаць яго мірны сон, яго шчасце?

Не, гэтага не павінна ніколі здарыцца! Ніколі!

— ...З кожным днём расце дэмакратычны лагер, лагер міру і свабоды і з кожным днём слабее лагер імперыялістычны, лагер вайны, — скончыў свой даклад Ладынін. — Мы жывем у такі век, калі ўсе дарогі вядуць да комунізма. Народы свету з надзеяй і ўдзячнасцю глядзяць сёння на нас, совецкіх людзей, на таварыша Сталіна, вялікага сцяганосца міру!..

Выступалі школьнікі, паказвалі партызанскую п'есу. Ігралі па-дзіцячаму наіўна, з суфлёрам, які сядзеў за сцэнай і словы якога даляталі да гледачоў раней, чым іх паўтаралі акторы. Але прысутныя надзвычай бурна рэагавалі на падзеі, якія адбываліся ў п'есе: абураліся супраць фашыстаў і здрадніка, апладыравалі, радаснымі выгукамі сустракалі з'яўленне партызан — хлапчукоў і дзяўчат у дзіўнай, не па росту, вопратцы, з самаробнымі аўтаматамі на шыі і гранатамі збоку. Здавалася, што людзі не п'есу глядзяць, а перажываюць усё гэта ў сапраўднасці, як перажывалі некалькі год назад. У Міхея Вячэры нават слёзы стаялі ў вачах.

Малодшыя вучні дэкламавалі вершы аб Сталіне, аб Радзіме, аб героях вайны. У вуснах дзяцей кожнае слова верша набывала нейкую асаблівую прывабнасць, сілу ўздзеяння на пачуцці слухачоў.

Пасля выступаў калгасны хор пад кіраўніцтвам Ніны Мяцельскай. Праўда, на сцэне яна не дырыжыравала, а спявала разам з усімі. Прыгожы быў голас у жонкі дырэктара школы, але дарэмна Ліда ўгаварвала яе калі-небудзь выступіць з сольным спевам. З-за свае сарамлівасці Ніна Аляксееўна не магла адважыцца на гэта, хоць ёй і вельмі хацелася выпрабаваць свае здольнасці.

З сольнымі нумарамі выступалі Ліда і Наташа Гоман. Ніна Аляксееўна выявіла ў гэтай непрыгожай дзяўчыны незвычайныя вакальныя здольнасці.

Весела праходзіў гэты перадсвяточны вечар у новым клубе! Нават тады, калі пачаліся танцы, людзей не надта паменшала. Косцю Радніку прышлося прыкласці нямала намаганняў і вынаходства, каб вынесці і размясціць у файе лаўкі і ачысціць месца для танцаў. Старыя расселіся на сцэне паглядзець, як будзе танцаваць моладзь. Толькі Ладынін і Мяцельскі зніклі. Яны сядзелі ў бібліятэчным пакоі і змагаліся ў шахматы.

— Ну, добра, усё гэта добра, дарагі Ігнат Андрэевіч. Але далей што? — прымаўляў пасля кожнага ходу «праціўніка» дырэктар школы.

Ладынін ціхенька, без слоў, напяваў то вясёлую, то сумную мелодыю, у залежнасці ад таго, які рабіў ход «паважаны Рыгор Усцінавіч». Вакол іх століка тоўпілася чалавек дзесяць «балельшчыкаў», і кожны з іх лічыў сваім абавязкам падказаць аднаму з ігракоў, параіць.