Іван Шамякін - У добры час

— Маё звяно на ўборку не пойдзе!

Каб раптам загаварыў нямы Цімох, што прысутнічаў тут, то гэта, мабыць, здзівіла-б калгаснікаў менш, чым такая заява.

Усе павярнулі да яе галовы і разглядвалі так, нібы яна толькі што звалілася з неба. Насця пачырванела, разгубілася і села.

Калгаснікі загудзелі, хто — абурана, хто — насмешліва.

— Выказалася!

— Генерал дзявочага войска!

— Што ты схавалася? Гавары, выкладвай, што гэта за звяно ў цябе такое?

— Як буракі твае палоць, дык усім калгасам хадзілі.

— Я вас не прасіла! — яна зноў паднялася, ужо бледная, з ліхаманкавым бляскам у вачах.

— Мы цябе таксама не просім! Можа пакланіцца ў ножкі вам загадаеце, Анастасся Іванаўна? Яна не пойдзе! Бач ты яе! — абурыўся Міхей Вячэра.

— Не пайду! Няхай раней жонка старшыні пойдзе...

Людзі адразу сціхлі і павярнуліся ад яе да стала, за

якім стаяў Васіль Лазавенка, спакойна ўсміхаючыся. Хто-ні-хто затрымаў позірк на Машы, і яна адчула, што ёй раптам зрабілася душна.

— Жонка старшыні працуе, — заўважыў нехта.

— Дзе? Не бачым мы яе працы! — закрычала Наташа Гоман.

— Калі гэта было, каб выпіла калгасніца замуж і працавала не там, дзе муж, — пачуўся ад дзвярэй голас сталай жанчыны.

Але Наташа не давала гаварыць ні прыхільнікам сваім, ні ворагам.

— Добрая работа! Муж кожную раніцу на кані падвозіць, вечарам прывозіць, як пані тую...

— Выйдзі і ты за старшыню! Табе зайздросна?

Выбухнуў смех. Жартаўнікам і зубаскалам выпала магчымасць паказаць свой талент.

— А ты ведаеш, хто за каго замуж выходзіў? Можа ён за яе?

— Ведаем мы гэтыя хітрыкі. Выгадна быць адразу ў двух калгасах!.. Двух кароў даіць...

Словы гэтыя агнём апяклі сэрца Машы, зрабілася крыўдна да слёз.

Яна глядзела на Васіля, чаму ён так спакойна і весела ўсміхаецца. Няўжо такі паклёп не кранае яго, не абражае?

Калі Наташа, нарэшце, сціхла, ён гарэзліва спытаў:

— Ну? Хто яшчэ жадае? Толькі давайце па парадку.

Умомант усталявалася такая цішыня, што стала чуваць, як б'юцца аб лямпачку матылі.

Падняўся Іван Рагін, бацька Насці, сурова паглядзеў на дачку.

— Усё, што настракаталі тут гэтыя сарокі, — глупства, канешне... І ты прабач, Васіль Мінавіч, і ты, Маша... Але тут справа такая... што чуў я такія размовы і ад старэйшых, асабліва ад жанчын... Не разумеюць яны, чаму жонка твая, Васіль Мінавіч, працуе не ў сваім калгасе... Хіба нам самім не трэба такая работніца? Ці ў «Партызане» без яе ніяк не абыйдуцца? — ён аглянуўся, нібы шукаючы падтрымкі, і сеў.

Васіль павярнуўся да жонкі.

— Растлумач, Маша...

Але Ладынін перапыніў яго.

— Чакай. Я растлумачу, — ён падняўся, як заўсёды, крыху залішне хутка, але потым зрабіў працяглую паўзу, адышоў ад стала ўбок, праніклівым позіркам агледзеў людзей. — Я разумею вас... Закранута ваша самалюбства. Як гэта так: знайшоўся чалавек, які не пажадаў пайсці ў ваш, лепшы, калгас, а застаўся ў горшым. Але каму-ні-каму яшчэ цяжка зразумець гэта. Цяжка таму, што жывуць яны яшчэ па старой прымаўцы: рыба шукае, дзе глыбей, а чалавек, дзе ляпей. Не, таварышы, перадавы совецкі чалавек не шукае, дзе ляпей, а будуе яго, гэтае лепшае, там, дзе не ўсё яшчэ добра, змагаецца за лепшае жыццё не для сябе аднаго... Таварышы, відаць, забылі, што Марыя Паўлаўна — комуністка, і зрабіла яна, як належыць комуністу, засталася там, дзе яна, сапраўды, больш патрэбна. Партыйная арганізацыя ўхваляе яе рашэнне.

Старэйшыя сцвярджальна заківалі галовамі: разумеем, моў, дарагі Ігнат Андрэевіч.

Нехта выгукнуў:

— Правільна! Малайчына, Маша!

Насціна каманда маўчала. На іх насмешліва пазіралі, пачыналі кпіць. Наташа злосна агрызалася.

— Гэта — тлумачэнне тым, хто сапраўды не разумеў... Але я не паверу, што гэтага не разумелі нашы дзяўчаты... А таму выкрыкі іх, прызнаюся, шчыра здзівілі мяне. Мне сорамна за Рагіну, я лічыў яе сур'ёзным чалавекам...

Дзіўнымі былі адносіны Максіма да Машы.

Пасля таго цяжкага вечара, калі ён даведаўся пра яе замужаства, і пэсля размовы з Ладыніным, ён неяк адразу супакоіўся, шчыра зычыў ёй шчасця, не адчуваў ні рэўнасці, ні злосці на Васіля. Праўда, баючыся насмешак, шкадуючы сваё самалюбства, ён не пайшоў на вяселле, а знарок паехаў у той. дзень у госці да сястры. Нават да Машынага жадання застацца брыгадзірам ён спачатку аднёсся абыякава.

Але так прадаўжалася нядоўга.

Раптам балюча і трывожна заныла сэрца. Здарылася гэта пасля размовы з Лідай на лузе. Дзіўна раздваіліся яго пачуцці, дзіўна, незразумела і пакутліва: ён хацеў жыць думкамі, марамі аб Лідзе, а думалася пра Машу. Думкі гэтыя няспынна распальваліся размовамі, падзеямі жыцця. Некалькі разоў ён бачыў, як Васіль сустракае Машу пасля работы, як яны, абняўшыся, ідуць цераз поле, весела размаўляюць, смяюцца, і яму рабілася яшчэ больш балюча. Зноў успыхнула пачуццё рэўнасці.