Іван Шамякін - У добры час

— Адчуваць так прыгажосць могуць толькі паэты.

Алеся зразумела жарт і пакрыўджана змаўчала.

Каля агнёў весела і гучна зарагаталі. На верхавіне дуба спалохана затрапятала сонная птушка. Ліда глядзела на зоркі ў вадзе і ўспамінала падзеі дня. Чаму яна згадзілася на Максімаву прапанову працаваць каля аднаго стога? Навошта плыла з ім побач і пасля разам бегла па беразе ў адным мокрым купальніку? Ад гэтых успамінаў зрабілася прыкра і сорамна.

Яна ўздрыгнула, калі Алеся раптам спытала:

— Скажы, ты змагла-б пакахаць такога чалавека, як Лескавец?

Ёй здалося, што яна сама задала сабе такое нечаканае і хітрае пытанне, а таму спалохалася.

— Чаму ты пра гэта пытаеш?

— Ён дамагаецца твайго кахання.

— Аднаго гэтага, Алеся, мала, ты ведаеш...

— Таму я пытаюся.

— Я думаю, што ніхто нікому не можа сказаць наперад, зможа ён ці не зможа пакахаць таго ці іншага чалавека. Ты, Алеся, не ўяўляеш, што такое каханне. — Ліда памаўчала, потым, нахіліўшыся да сяброўкі, шэптам сказала: — Я пакахала аднойчы... Калі-небудзь пазней я раскажу табе пра сваё каханне... А цяпер давай памаўчым, памарым кожны пра сваё. Такая ноч!

Яны зноў доўга сядзелі моўчкі. Потым Алеся зноў пазяхнула і, пацягнуўшыся, хутка паднялася.

— Пойдзем спаць, Ліда. Сёння добра папрацавалі.

— Ты ідзі, а я пасяджу яшчэ крыху. Мне не хочацца спаць.

Толькі Алеся адышла — з боку зашуршэла пад крокамі пасохлая трава і пясок.

— Дазвольце?

Максім апусціўся на месца, дзе хвіліну назад сядзела Алеся. Ліда маўчала. Ад гэтага ўпартага маўчання яму было ніякавата, як некалі зімой перад той прыкрай размовай, успаміны аб якой былі самымі непрыемнымі з усіх успамінаў яго жыцця. Ён збянтэжана кашлянуў раз, другі... Нарэшце, яна павярнулася да яго і суха спытала:

— Прызнайцеся шчыра, Лескавец, вы чакалі, покуль пойдзе Алеся?

— Чаму вы, Лідзія Ігнатаўна, заўсёды так блага думаеце пра мяне? — спытаў ён спакойна, нават жартаўліва.

— Вось бачыце, вы не можаце нават сказаць шчыра

Ён узлаваўся.

— Адкуль я мог ведаць, пойдзе яна, ваша Алеся, ці засне ў вас на прыполе?

Сапраўды, ён не мог ведаць і не мог спадзявацца, што Алеся пойдзе спаць адна, а яна, Ліда, застанецца на беразе. Ліда зразумела, што ён гаворыць шчыра, і даравала яму яго няпрошанае з'яўленне.

На рацэ нарастаў шум парахода; спачатку ён быў далёкі і невыразны, але цяпер заглушваў усе іншыя гукі ночы. Параход нечакана вынырнуў з-за павароткі, ярка асветлены. Агні яго ілюмінатараў пераліваліся ў вадзе і, здавалася, што пад вадой плыве нейкі казачны шматпавярховы карабель, значна большы за надводны, сапраўдны. Параход, абмінаючы буй, праплыў зусім

блізка ад берага, так блізка, што на палубе былі відаць людзі, чуўся іх смех.

Зашумелі хвалі, моцна і сярдзіта ўдарылі ў бераг. Шум парахода ўжо сціхаў, схаваліся яго агні, а рака ўсё яшчэ не магла супакоіцца.

Упершыню Максім адчуваў сябе так кепска ў прысутнасці дзяўчыны: збянтэжыўся і разгубіўся, як хлапчук, не мог знайсці і двух слоў, каб як-небудзь пачаць размову — абы толькі так недарэчна не маўчаць.

Раптоўна з глыбіні начной цішы ўзнялася і пераляцела раку дружная дзявочая песня — старая песня аб каханні, аб дзявочым смутку па каханым, які з'ехаў і «няма яго дый не будзе».

Спявалі недзе ў дальнім канцы вёскі. Спявалі зладжана, прыгожа, але асабліва паланіў адзін цудоўны голас. Ён падымаўся вышэй за ўсіх, цягнуў за сабой увесь хор, напаўняючы наваколле трапяткім срэбным звонам. Здавалася, ляцеў ён не з зямлі, а з зорнага неба, быццам спеў незвычайна галасістага жаўранка, які вісеў, трапятаўся ў паветры, ад чаго і голас яго дрыжэў і пераліваўся. Песня была знаёмая, але слоў Максім не помніў. Ён прыслухаўся і сказаў:

— Цудоўна спявае!

Ведаючы, што Ліда вялікая аматарка спеваў, ён спадзяваўся, што з гэтага пачнецца іх размова, скончыцца пакутлівае маўчанне.

Ліда нібы не чула яго слоў і раптам заспявала сама, ціха, напоўголаса, але выразна вымаўляючы словы:

Расла, расла дзяўчынэнька,

Расла-падрастала.

Ждала, ждала казачэньку,

Дай плакаці стала.

Максім насцярожыўся, уражаны глыбокім смуткам, што загучэў у яе голасе, калі яна праспявала апошнія словы. Голас яе задрыжэў, нібы песня гэтая была пра яе самую:

Плачце, вочы, плачце, кары,

Така ваша доля...

І яму здалося, што яна сапраўды заплакала. Ён ціха паклікаў:

— Ліда.

Яна не адгукнулася, прадаўжала спяваць, але ўжо без слоў, адну мелодыю, і нельга было зразумець, ці яна не ведае канца песні, ці словы пра тое, што маці абрала другога, не падабаліся ёй.