Іван Шамякін - У добры час

— Не ведаю. Але не люблю я яго, Ліда.

— За Машу?

— Не. Не за Машу, — але за што — не сказала.

Ліда таксама змаўчала, не стала больш распытваць.

Яны павярнуліся і пайшлі паўз лес. Але не прайшлі і сотні крокаў, як насустрач ім з маладога бярэзніку выехаў коннік. Убачыўшы іх, ён рыўком нацягнуў павады, ажно конь рвануўся ўбок. У той-жа момант і яны пазналі яго: Максім! Ліда зірнула на Алесю, але тая глядзела ўперад, на твары яе не было і цені здзіўлення, нібы яна даўно ўжо ведала аб тым, што Максім абавязкова з'явіцца тут.

— Лёгкі на ўспамін, — сказала Алеся спакойна, нават абыякава.

Конь хвіліну нецярпліва тупаў на месцы, быццам коннік раздумваў, ехаць яму ўперад ці вяртацца назад.

Яшчэ здалёк Максім спытаў:

— Што вы робіце тут? — пытанне прагучэла сурова і недарэчна, недарэчна таму, што ён не мог не бачыць, з якой мэтай прышлі яны на гэта ўзлессе.

— Добры дзень, Максім Антонавіч, — у адказ весела і жартаўліва прывіталася Ліда. — А нас цікавіць, як трапілі сюды вы?

Максім саскочыў з каня і пайшоў насустрач ім.

Алеся тузанула сяброўку за руку. Ліда аглянулася, сустрэла яе позірк і толькі ў гэты момант ўсё зразумела і ёй стала сорамна за сваю нездагадлівасць.

— Пойдзем, Ліда, а то дзяўчаткі нашы могуць заблудзіцца дзе-небудзь, — сказала Алеся.

— Але, — схамянулася Ліда. — Вы прабачце нам, Максім Антонавіч. Пачакайце нас тут хвіліначку.

Яны адышлі ў лес.

— Шкада, што мы сустрэліся. Няхай-бы адзін, без сведкаў, пабыў на магіле бацькі, падумаў... Можа, у галаве пасвятлела-б...

Ліда абняла сяброўку.

— Алеся, мілая, не трэба быць такой суровай.

Дзяўчына памаўчала, падумала і пакорліва згадзілася:

— Не трэба... Ведаеш, я многа даравала яму ў гэтую хвіліну, як убачыла яго тут. Я сама часта хаджу на магілу маці. Бацькі я не помню... Пастаю, часам паплачу... А пасля, як адыйду, на душы светла так робіцца і так хочацца жыць... І хочацца зрабіць як мага больш Для людзей, пражыць жыццё з карысцю... Помніш, як у Астроўскага?.. Жыццё — яно даецца толькі адзін раз, і пражыць яго трэба так... Помніш, безумоўна.

Максім моўчкі правёў дзяўчат позіркам. Ён узлаваўся і разгубіўся ад гэтай неспадзяванай сустрэчы. Яшчэ больш стала ніякавата, калі зразумеў, чаму яны так шпарка пайшлі ад яго, — здагадаліся пра ягоны намер.

Так, ён хацеў пабыць на магіле бацькі адзін, без сведкаў. Праўда, ён наведваў магілу раней: адразу пасля звароту з арміі прыязджаў разам з маці і старэйшай сястрой. Але каб пабыць аднаму — такое жаданне з'явілася ўпершыню, і з'явілася яно вельмі нечакана.

Брыгады калгаса канчалі ўборку сена на лузе каля ракі, кілометраў за пяць адгэтуль. Зграбалі апошнія пакосы, кідалі апошнія стагі. Раптам наляцела хмарка, шуганула кароткім дажджом, і сапсавала не толькі працу, але і настрой старшыні. Сенаўборка зацягвалася, і Максім, як ніколі раней, перажываў гэтае адставанне ад іншых калгасаў, ад «Волі». А тут яшчэ гэты дождж... Заўсёды ляціць не туды, дзе просяць, а туды, дзе косяць...

Ён ляжаў у будане сам-на-сам са сваімі думкамі. Каля стога гутарылі мужчыны, успаміналі сенакос мінулых гадоў. Максім прыслухаўся і пачуў голас дзеда Яўмена:

— Нябожчык Антон от-жа мастак быў кідаць стагі.

Дзеду адказаў другі калгаснік:

— А на якую працу ён не мастак быў?

Словы гэтыя пра бацьку цёплай прыемнай хваляй захлынулі ўсе іншыя пачуцці. Ён успомніў, што магіла бацькі недалёка, і як-бы адчуў сябе вінаватым, што даўно не наведваўся да яе.

Ён ехаў праз лес. Ніколі яшчэ так сур'ёзна з такой глыбінёй ён не задумваўся над усімі, якія ён толькі ведаў, падзеямі бацькавага жыцця. Нялёгкае жыццё пражыў Антон Лескавец, але прыгожае, вялікае — заўсёды ў барацьбе. Максім падумаў пра гэта і раптам успомніў, як маці аднойчы сказала: «Лёгка табе жылося, Максім. Гадаваўся ты ў шчаслівыя гады, быў малодшы ў сям'і, усе цябе песцілі...»

Тады ён хацеў адказаць маці: «А вайна, фронт?..» Але змаўчаў, бо ўспомніў словы другога чалавека — Васіля Лазавенкі, які яшчэ пры першай сустрэчы, слухаючы яго расказы пра фронт, сказаў: «Лёгка ты праваяваў».

Тады яму здалося, што Васіль мае на ўвазе адно — раненні, і таму ён без крыўды адказаў: «Але, шанцавала».

Цяпер ён зноў успомніў словы маці і словы сябра і задумаўся над імі. «Лёгка пражыў, значыцца, слаба ведаю жыццё, людзей, самога сябе. А жыццё, яно не простае і нялёгкае, як часам здаецца... Не!»

Цяжкі гэта быў роздум над сваімі паводзінамі, учынкамі. Але паступова думкі яго святлелі. Ён зразумеў, што ўвесь гэты самааналіз, які пачаўся, калі ён прыехаў з бюро райкома і даведаўся пра замужаства Машы, ідзе на карысць. Многа ён перадумаў за гэтыя некалькі дзён. І цяпер адчуваў, што прыкметна перамяніўся. Перамяніліся яго погляды на жыццё, на людзей, нават адносіны да іх. Зніклі грубаватая нястрыманасць, самалюбная ўпартасць. Ён менш стаў лаяцца, «распякаць» брыгадзіраў, калгаснікаў. Стаў больш спакойны і ўроўнаважаны. Усё гэта ён заўважаў сам і нават спачатку спрабаваў супраціўляцца гэтай перамене, самалюбна жадаючы застацца такім, якім быў. Але цяпер, едучы да магілы бацькі, ён усё перадумаў, усё асэнсаваў па-новаму і ўзрадаваўся гэтым пераменам у сваім характары і ў сваіх паводзінах.