Генрых Далідовіч - Міланькі

— Ну, як слухалі твае васьмікласнікі, што гэтак напісалі сачыненне, маюць яшчэ шмат троек ды двоек?

— Перажывалі... Але, мусіць, не больш за мяне...— паківаў галавою Васілец,— Але не гэта самае галоўнае. Я вось каторы ўжо год бачу, што і не навучыш усіх, многія нойдуць са школы і будуць пісаць не зусім пісьменна... А гэта ўжо наш, моваведаў, грэх...

— «Грэх»!..— не згадзілася Ларыса.— Быў бы грэх, каб не ўмеў ці ленаваўся працаваць... А то, бывае, хоць ты трэсні, а катораму ўсё роўна не паможаш... То не разумее яшчэ, то ніколі не зразумее, а то не хоча разумець, не зважае надта на гэта... Лёгка толькі аднаго настаўніка вінаваціць...

— Паспрачаўся сёння з Таццянай Сяргееўна?!. Хадзіў на яе ўрок алгебры. Урок добры, разумны. Але вось яна чамусьці зусім не зважае, як — пісьменна ці не пісьменна — дзеці пішуць... Маўляў, гэта не яе клопат, а наш, моваведаў... Дырэктара не было ў настаўніцкай, а Вяртун, як і заўсёды, прыслухоўваўся да ўсяго, але прамаўчаў. А мы не саступілі адзін аднаму, разышліся, здаецца, непрыяцелямі...

— Гэта яна наўмысне ўсё,— з незадавальненнем зморшчылася Ларыса.— Каб з кім другім, дык не спрачалася б, а з табою... Хто каго любіць, той...

— Гаворыш вось абы-што,— незалюбіў Васілец.— Пажартавала там некалі...

— А дзеля чаго яна яшчэ ў школе засталася? Усе дзяўчаты кажуць, што дзеля цябе... Ды паглядзець, як мы жыць будзем...

— Няхай паглядзіць. Можа, чаму і навучыцца талковаму...

— Сяброўка мая «па няшчасцю», Ірына Васільеўна, яшчэ дома? — перамяніла гутарку, пажвавела Ларыса,— Дома, кажаш?.. Гэтаксама недзе нялёгка і ёй... Ну, не хмурся,— нарэшце ўсміхнулася.— Надта ж ты тады нейкі сур'ёзны, пастарэлы. Не чуў: не купіў яшчэ Сліж легкавіка?

— Яшчэ не, але ўжо на днях купіць.

— Папытвайся, бо скора ўжо трэба будзе мяне ў бальніцу везці,— крышку з прытворнай бадзёрасцю прамовіла Ларыса.— Дык вось і будзе транспарт... Будзь гэтыя дні лагодны з гэтым Сліжом. Не спрачайся. Любіш жа шпільнуць яго — ён смяецца, за жарт усё мае, але... Усё запамінае...

— Іван Сямёнавіч запрашаў нас і сёння прыйсці...

— Нешта цябе вельмі цягне да іх хадзіць! — прыжмурыла вока Ларыса.— Не так ты, мусіць, хочаш пабыць з Іванам Сямёнавічам, як хочаш яшчэ ды яшчэ раз зірнуць на прыгожанькую Маю Сцяпанаўну?!. Недарэмна, зусім недарэмна пагаворваеш, што пасля родаў яна надта пахарашэла...

— А табе хочацца раўнаваць мяне да кожнай жанчыны...

— Быў бы ты на маім месцы...— паскардзілася Ларыса.— Ды і гэтая Мая Сцяпанаўна некалі на цябе вока мела...

— А можа, зуб? — пажартаваў ён.— Па тваіх падазрэннях я тут бог ведае хто...

— Гэта я агітую загадзя, каб ты не быў абы-хто...— усміхнулася яна,— Ды каб нядобрых думак не меў у галаве.

— Не перастарайся! Не перасалі, як пісаў Чэхаў... Мяне крышку здзіўляе іншае: чаму сёлета Іван Сямёнавіч так часта запрашае да сябе? Яшчэ летась, як і ўвесь век, і сам ні да кога не хадзіў, і нікога да сябе не запрашаў. А сёлета...

— Старэе, пенсія блізка — вось і баіцца, відаць, адзіноты.

Як пад'елі, прыбралі са стала і памылі пасуду, падаліся ў лепшую палавіну хаты.

— Ну, а ты, дамаседка, што сёння зрабіла? — запытаў Васілец і пажартаваў: — Адукоўвалася?

— Думаеш, як не хаджу на работу, дык ужо і чытаць, і думаць перастала?! — ні то з жартам, ні то з крыўдаю адказала яна, падышла да стала, дзе ляжалі кіпкі кніг і новых часопісаў.— І мыла, прыбірала, але і чытала. Вось магу параіць і табе прачытаць у «Народнай асвеце» цікавае пра ўрокі мовы і пра працу класнага кіраўніка. Дачытала апавяданне нашага сябрука...

— Ну, як ён піша?

— Ды, здаецца, расце. Напісаў добраю моваю, з яркімі дэталямі. Але вось адно мяне здзіўляе: ён жа малады, яшчэ і трыццаці гадоў няма, дык чаму піша пра старога сівога дзеда, які жыве адзін у невялікай вёсачцы і не хоча пераязджаць да сына, у вялікую вёску — цэнтр саўгаса? Пра гэта ж шмат ужо твораў у рускай і ў нашай, беларускай, прозе. А чаму яму, маладому, не пісаць пра сябе, пра нас, яго равеснікаў? Пра такога вось Сліжа, пра такіх Лілію Іосіфаўну, Таццяну Сяргееўну ды пра нас з табою? Мы ж новае, народжанае пасля вайны пакаленне, дасюль былі дзецьмі, юнакамі, а цяпер якраз уваходзім у моц, пачынаем ужо несці нялёгкую ношку. Словам, мы ўжо ёсць. Дык якія мы?

— А тут адгадка зусім простая,— усміхнуўся Васілец.— Пра старога, ды яшчэ селяніна, пісаць лягчэй: пра гэта, як ты гаворыш, шмат пісалі ўжо, вядомы матэрыял, асвоеная мова. Падхоплівай які матыў — і пішы... А вось пра нас з табою пісаць намнога цяжэй. Тут трэба самому шмат думаць, самому ва ўсім разбірацца, самому сваю душу паказваць. Ды яшчэ адно трэба ўлічваць: ёсць жа і крытыкі... Крышку захопішся, пакрытыкуеш — закрычаць: ганьбіш нашу слаўную моладзь! Будзеш памяркоўны — зморшчацца: мала канфліктаў, неглыбока... Вось, можа, і ёсць страх не патрапіць, дык лепш адысці ад нашых дзён, пісаць пра мінулае, пра ўжо добра вядомае і ацэненае. І яшчэ ёсць адна закавыка. Можа, і самая галоўная. Кожнаму пісьменніку, пакаленню пісьменнікаў трэба мець і свой эстэтычны ідэал, свой вобраз станоўчага героя, героя, які мог бы служыць узорам для пераймання. Тыя, што ваявалі, што былі дзецьмі ў вайну, маюць такі ідэал — гэта той чалавек, які здабыў перамогу, а пасля на полі, на заводзе здабыў яшчэ сваім дзецям, унукам — нам — сённяшняе, мірнае і сытае, жыццё. Але ж наш сябрук нарадзіўся пасля вайны. Рос, сталеў, пазнаваў жыццё ў новы час, што быў адметны сваімі падзеямі і эмоцыямі, а сёння яму пад трыццаць ужо, сёння ён і сам пачынае шмат браць на свае плечы. Дык які ў яго эстэтычны ідэал, вобраз станоўчага героя, героя-равесніка? Якія ён мае рысы, за што змагаецца? За што павінны мы змагацца? Але наш сябрук маўчыць, піша пра дзеда...