Янка Брыль - З людзьмі і сам-насам

Верны «коце-браце» i майго маленства.

* * *

Такое важнае гучанне гістарычных датаў— 1905, 1917... А некаму ж i ў кожным з гэтых высокіх гадоў было па некалькі годзікаў маленства з належна вялікім, толькі сваім, законным, адзін раз дадзеным зместам штодзённага, штогадзіннага, штохвіліннага пазнавання свету...

* * *

Далёкае, ваеннапалоннае.

Спраўны хлапчына, не мой аднапалчанін i родам не з нашых мясцін, на «арбайтскамандзе» пры заводзе крыштальнага шкла, дзе я ў нашай замкнёнай на кожную ноч i назаўсёды закратаванай па вокнах «штубе» вечарамі вучыў ахвотных сяброў роднай грамаце, выказаў мне недавер, як «такому ўжо настаўніку». Сказаў: «Па-рускі i па-беларуекі, калі ўжо ты хочаш, буква «к» пішацца без доўгай верхняй ножкі. A ў цябе?..» I не хацеў паверыць, што гэта ў мяне — у сшытку, куды ён зверху зазірнуў, у слове адным — проста апіска ў польскі бок, па школьнай памяці, колішняй прывычцы.

* * *

Учора ў штотыднёвай радыёперадачы «Адпачынак на канапе» — непаўторная Ганна Герман, песні яе апошніх гадоў. Спакойна-інтэлігентная вядучая ў сваім захапленні, так зразумелым i мне, раптам назвала аўтара слоў не знаёмай мне песні: «...яе друг, паэт Станіслаў Рышард Дабравольскі». Думалася пасля пра гэтую цудоўную нечаканасць — хораша i сумна. Бо мог жа i я пазнаёміцца з паняй Ганнай — вельмі проста, цераз вясёлага, таварыскага Рыся, сябра i майго. А вось жа не ведаў пра іхнюю дружбу...

* * *

Новы асколак даўняй памяці — пачатак верша літоўскай паэткі Оўнэ Міцютэ, перакладзенага маладым, віленскім Танкам:

Больш памяць не захавала. Пазней, пасля вайны, даведаўся, што Міцютэ — жонка Янкі Шутовіча, рэдактара i мне знаёмага «Калосься». Максім пазнаёміў нас з Шутовічам, калі той у канцы 50-х вярнуўся з латера. Памятаю чамусьці найлепш, як Максіма раздражнялі Шутовічавы папрокі, што піша ён, Танк, горш, чым раней. З Міцютэ я ніколі не бачыўся, не помніцца, каб чытаў яе больш, як той верш, пачатак якога не-не дый згадваецца, вось i цяпер. I не таму, што гэта такі ўжо шэдэўр. Ну, а чаму? Хоць ты скажы дзіцячае: а таму! Хоць нейкая ж прычына ёсць, чаму сёе-тое так доўга трымаецца ў глыбейшых залежах памяці, час ад часу міжвольна выбліскваючы.

* * *

Неабдымна дзябёлы, безнадзейна гультаяваты, нават i дабрадушны, лагодны завала, целяпень, заўсёды ненацешна мокры, да вушэй у вадзе. Усё такое — пра бегемота. Такія ўспаміны ў мяне пра яго, з усіх заапаркаў, дзе я з ім весела сустракаўся, з усіх экранаў, на якіх яго ахвотна бачыў.

А вось чытаю ў дзіцячай пазнавальнай кнізе i смяюся, задаволены справядлівасцю. Ён, аказваецца, свабодна перакусвае напапалам найбольшага кракадзіла, а льва можа ўзяць за царскі каршэнь ці за каторую лапу i ўцягнуць у ваду, на глыбокае, каб ён пабулькаў i назаўсёды змоўк.

A справядлівасць смеху ў чым?

А вы — магутныя ды страшныя — не чапайце, не палохайце мяне, спакойнага, калі я вас не кратаю.

Ды яшчэ мне смешна па той прычыне, што я так доўга не ведаў гэтага, a даведаўся з кнігі дзіцячай.

* * *

На прынёманскім лузе — скрозь «купальскае зелле», вядомае з пастушынага маленства. То светлажоўценькія, то ў бела-салатавай драпястасці незлічоныя мяцёлачкі...

Адвячорак пасля дажджу. Іду па надрэчнай травяной сцяжыне. I так свабодна, легка ўспамінаецца светла-народнае, шчыра-купалаўскае:

Памятаецца са школьнай чытанкі «Родны край». Прыемна было нядаўна сустрэцца з яго першадрукам у факсімільным выданні «Нашай нівы» за 1910 год, адкуль, дарэчы, i выпісваю. А як яно легка... не скажу: завучвалася, бо дакладней будзе: запаміналася — так мы яго любілі. Жыва ўспомніўся прадаўгаваты, пад гладкай цёмна-русай прычоскай, крыху шыракароты, чарнабровы тварык аднакласніцы, імя i прозвішча якое цяпер буду ўпарта намагацца прыпомніць. А бачу i чую, як яна прыўзнята, хораша расказала верш, стоячы каля дошкі, a ў канцы ўсміхнулася міла на двух апошніх радках:

...Такі пастскрыптум:

Верш, вядома, на той час з усімі патрэбнымі мяккімі знакамі, але ж i з польскім «рвій». У газеце падобнае маецца: джўма — замест чума, згладзіць — замест забіць, сафандўла — няўдаліца... Не памятаю, ці ў чытанцы было тое «рвій». Школа польская, настаўніца полька, магло так i лічыцца за належнае...