Янка Брыль - З людзьмі і сам-насам

— Любоў Андрэеўна, паколькі вы ўжо не корміце малютак бюстам, то, грэшным дзелам, можа, такі ўзялі б на радасць нам недастойным хоць адну, хоць найменшую чарчыну?..

Адгэтуль прыгадалася, як старэнькая Наталля Арсеньева ў сваім, нядаўна прачытаным мною, «Аўтабіяграфічным нарысе», надрукаваным у кнізе «Беларуская мемуарыстыка на эміграцыі», успамінае:

«Мы вельмі пасябравалі з Танкам i ягонай Любай».

Гэта — працуючы перад вайной у вілейскай «Сельскай газеце». А пазней, вярнуўшыся з казахстанскай ссылкі:

«У Беластоку я сустрэла Танка (ён, не ў прыклад іншым, быў мне нават напісаў ліст у Казахстан, не пабаяўся, за што я была вельмі ўдзячная), i той уладзіў мяне на кватэру i на працу ў рэдакцыю газеты».

Дзе тая Галілея, тая Беларусь, той Казахстан, тая Амерыка, дзе хто пра каго думаў, хто каму быў удзячны... А згадваючы такія «дробязі» — весялей на душы.

* * *

Гараць тарфянішчы. Узняўся вецер, пыл тарфяны гарыць на ляту, у паветры. I гэта страшна — з-за лесу, вёскі, статка i людзей, якія на дарозе гэтага агню-падпалу.

Страшна — бачачы, чуючы збоку, на тэлеэкране.

* * *

Чытаючы ў «Нашай ніве» за далёкі 1910 год хроніку, апрацаваную з чытацкіх допісаў, прыемна ўяўляецца, як гэта ўспрымала веска, тыя людзі, што самі сабе чытаюць, i тыя, што слухаюць ды абмяркоўваюць чытанае ўголас...

* * *

Пасля стандартнага тупату салдацкіх кірзачоў i грукату ўбойнай тэхнікі цішэй тарабанілі камбайны i яшчэ цішэй тралейбусы. А ён стаяў на трыбуне, пастарабабску шчасліва, няспынна ўсміхаўся і, як Іван Іванавіч Перарэпенка, перакочваў пад спацелай лысінай буйны шрот думачак:

«Господи Боже мой, какой я хозяин! Чего только у меня нет?.. Хотел бы я знать, чего нет у меня?..»

* * *

Адрываючыся ад старонак серба Міларада Павіча, яго «Пейзажа, нарисованного чаем», думалася, што, чытаючы добрую кнігу, i сам, здаецца, робішся разумнейшым, таленавіцейшым.

А чытаючы рускага Юрыя Палякова, аповесці ў томе «Сто дней до приказа», думаў, як гэта добра — быць самому вясёлым i весяліць сваім словам другіх!..

* * *

Толькі што выдадзены па-нашаму том выбранага Элізы Ажэшка.

Пачаў знаёміцца з невядомага дагэтуль вялікага нарыса «Людзі i кветкі над Нёманам», цікавага i прыемнага сваёй свабоднай пабудовай: вобразы сялянак-лекарак, i назвы іхніх зёлак, i прыказкі, таксама ж кветкі нашай зямлі,— усё гэта i спалучана ў адно цэлае, i расцярушана на старонках у замілаваным паказе.

Учора за дзень амаль неадрыўна прачытаў нячытаныя па-польску «Нізіны», на ўсю душу прыняўшы моцны, яркі па маляўнічасці, глыбокі па пранікненні ў тэму чалавечнасці твор.

Перачытваць «Дзюрдзяў» i «Хама» не пацягнула, даволі празрыста памятаючы ix у арыгінальным гучанні. Не захацелася перачытваць i свой даўні гіераклад даўжэйшага — «Зімовым вечарам», а з карацейшым «Тадэвушам» не вытрываў яшчэ раз адчуўшы красу i сілу гэтага апавядання.

Наогул — добры, хораша выдадзены том.

I яшчэ раз — які малайчына са сваім «кнігазборам» наш Кастусь Цвірка!..

* * *

Валодзя Машкоў... Такая балючая нечаканасць...

Потым ён да мяне вяртаўся. Ціхі, спакойна-ўсмешлівы, удумліва працаваты пісьменнік, найбольш i найлепш дзіцячы, i перакладчык, які так нямала i добра зрабіў i для мяне, яшчэ i ў сёлетні першы нумар «Нёмана». «Хорошо он перевел Вас, уловил не только главное, но и оттенки»,— так пісала мне, падзяляючы жаль, масквічка Іна Сяргеева, знаўца абедзвюх моў, вядомая гіеракладчыца нашай прозы.

«Запаветнае» я падпісаў яму з падзякай «за плённае супрацоўніцтва», i думаецца цяпер, што гэта зроблена было надежна. I горка ад думак, як гэта ўсё-такі i крыўдна, i недарэчна — так молада памерці...

Апошні раз (як заўсёды — хто ж гэта думаў, што апошні?!) мы з ім бачыліся нешта ў палавіне ці пад канец красавіка, калі ён зусім адпаведна падобны да самога сябе i маладжавым, здараўчаным выглядам, i ўсмешлівым спакоем, пытаўся пра маю маскоўскую кнігу, для якое мы ўсю зіму шчыравалі, i мы пагаварылі даўгавата, спачатку толькі ўдвух у рэдакцыйным пакоі, а потым i з другімі, калі пачалі збірацца «нёманцы», у прыязным, утульным сяброўскім гурце...

* * *

Гляджу на старую, прывезеную з горада канапу i з тугою думаю, як на ёй ляжаў калісьці Валодзя Калеснік, а каля другое сцяны, на самаробнай дачнай «тахце» ляжаў я. Увосені гэта было, мы начавалі толькі ўдвух у доме, i можна было ў бязмежным вечары пагаварыць пра ўсё — літаратурнае, сяброўскае, мужчынскае...

* * *

Просценькае, з бабуліных вуснаў: «Коце-браце, ратуй мяне!..» А так жа люба ўявілася яно з абавязковай прысутнасцю i самога ката, які, на цёплай лагодзе печы, можа, i трохі слухаў разам з бабінай унучкай ці ўнучкам натуральную перадачу спрадвечна народнага, а можа, толькі соладка драмаў, заплюшчыўшыся i не варушачы вусамі.