Янка Брыль - З людзьмі і сам-насам

A ў гэтай, другой кнізе колішні хлопчык, ужо недалёкі ад старасці бывалы мужчына, вядомы на ўсёй планеце даследчык прыроды, i ca мной гаворыць з паўночна-вялікабрытанскага вострава Анст. Тут ужо бачу яго загледжаным не на прыземлены мурашнік, заслуханым не ў мурашынае ўяўнае памармытванне песняй. Ён піша:

«Недзе высока ў небе нябачны жаваранак i лілася бясконцая чароўная песня. Калі б зорка, падаючы, мела голас, мне здаецца, яна спявала б голасам жаўрука».

Добра гэта пераклікаецца ў душы — i астравы, i ўзросты, i два мае запісы пра аднаго i пра адно.

...Пацяшаю, апраўдваю сябе тым, што мае бясконцае чытанне — гэта не спосаб цікавей праводзіць час, не прывычка вучыцца, хоць i гэта, адно i другое, важна, а перш за ўсё яно, чытанне, можна назваць адчуваннем шчаслівай прысутнасці ў агульналюдскім свеце глыбокай думкі i чыстага пачуцця.

A ў выпадку з Дарэлам гэта яшчэ i агляданне неабдымнага свету прыроды, шчасце сыноўняй удзячнасці.

...Той ганарыста-важны самец-малпа, важак, што элегантна ласаваўся памідорам, найбольшым з тых, якім i нас на вымушаным дарожным прыпынку з незразумелай прыязнай ветласцю пачаставаў чорна-худы паўдзённы індыец, гаспадар прыдарожнага агарода, i якім, у сваю чаргу, адзін з нас пачаставаў важака чародкі малпаў, што адразу ж, як толькі мы спыніліся, богведама адкуль з'явіліся каля нас пацешным гуртам. Праўда, побач быў лес. Наш чорны i босы шафёр корпаўся ў маторы старога легкавіка, а мы, два беларускія дэлегаты, навуковец i літаратар, работнік Таварыства дружбы Індыя — СССР доктар Шастры i малады перакладчык з консульства, сядзелі на траве, елі цёпла-сакавітыя памідоры i любаваліся самавіта-ганарлівым важаком. Ён акуратна, моўчкі чысціў пазурыкам падораны памідор ад скуркі, пакрысе адкусваў яго i няспешна жаваў, можна сказаць, у глыбокай задуме. А вакол яго, найбліжэй з усёй гуллівай чародкі какетліва круцілася шустрая самачка, з яўным намерам дамагчыся свайго. Аказалася —важацкае сэрца не камень. З недаедзеным памідорам у жмені, як быццам толькі між іншым, па грамадскім абавязку, ён задаволіў яе кароткай атакай, а прыгажуня (можа, па-іхняму, i прыгажуня), прыняўшы патрэбнае, адбеглася i да непазнавальнасці знікла ў групе дарослых i яшчэ весялейшай малечы.

Важак прадоўжыў сваё акуратна-маўклівае, важнае даяданне памідора, а мы, нават i вечна стрыманы містэр Шастры, перажывалі пэўнае ажыўленне. Відаць, не думаючы, што гэтае здарэнне будзе памятацца так доўга, ды так здалёк, з канца 1967-га, са штата Майсор у Паўднёвай Індыі.

А можа, помніцца яно толькі мне, часамі нават прымяркоўваючы да людзей?

Цяпер вось успомнілася над той Дарэлавай старонкай, дзе ён свабодна, ярка паказвае птушыны базар на раскошным поўдні Францыі, i мяне заразіўшы сваёй вясёласцю.

* * *

На вячэрнім тэлеэкране ўрачысты канцэрт. Вымуштраваныя сувораўцы i па-анёльску лёгенькія дзяўчаткі — у мазурцы. Пад мелодыю ўраз згадалася сваё — мой школьны «мазур» на заканчэнні чацвёртага класа. У пары з дачкой купца-«цялятніка» Фунта, непрыгожай, з уцягнутым падбародачкам Эляй Фунтуўнай. Не памятаю танцора другое пары, а толькі яго напарніцу Жэньку i маю адзінаццацігадовую рэўнасць...

Касцюмы ў нас былі «мазурскія», з рознакаляровай карбаванай паперы, з бесказырнымі «рагатыўкамі». Толькі боты ў хлопцаў свае, вядома ж, не хромавыя, да танца цяжкаватыя.

Такі артыстычны дэбют. А потым добра танцаваць i плаваць, як старэйшы брат Міхась, я i праз рэўнасць не навучыўся.

* * *

Застанецца тое, што запісаў. А не застанецца тое, што толькі здаецца мне запісаным. I цяжка разабрацца, што запісана, а што я толькі расказваў, ці маючы намеру потым запісаць яго, ці не задумваючыся над гэтым.

Яно, відаць, i суджана, запланавана так, з такімі неаплатнымі выдаткамі. Падумаць толькі, якая процьма бабулек ды дзядкоў не знойдзена па «глыбінках», не ахоплена фалькларыстамі. А тыя з простых таленавітых людзей, што думалі-прадумалі столькі свайго — аднаму самому сабе, у глухой адзіноце?..

Адзін зануда — яшчэ нічога, а вось уявім некалькі ix на доўгай лаве,— сядзяць, сапуць i паныла, важна маўчаць... Ажно табе няёмка стане быць, можа, крыху залішне балбатліва-вясёлым у кампаніі.

* * *

Квецень чарэшняў i алычы прымерзла тут без мяне. Густой, раскошнай беллю сустрэлі яблыні. Таксама, чаго добрага, асуджанай на глум, бо прымаразкі кожнай раніцы. Ці бядуй, ці хавайся за спрадвечную мудрасць: «Што людзям, тое й нам» — усё роўна.

А такая сухмень, бяздожджыца — чарговая ненармальнасць, як было з красавіцкім ненатуральна летнім цяплом?..