Анатоль Бароўскі - Воляй абраны. Дамова на спакусу

Я ару, а ты мне звоніш, жаўручок, таксама:

Табе лёгка – заляці, брат, да нябеснай брамы,

Раскажы там аб ратаях, долі невясёлай:

Люд вясне не рад, бо ходзіць голад зноў па сёлах…

– Вялікі паэта Уладыслаў! – адобрыў Юльян пачутыя радкі. – Пра нас ніхто так не пісаў. Ніхто… Учора ён быў тут, але пра вершы нічога не казаў. Не любіць выхваляцца імі…

Але вядомасць паэта на беларускіх прасторах расла і расла. Кожны верш перапісваўся, завучваўся на памяць. Літаратары Вільні, хаця і не адразу, прызналі ў ім паэта, назвалі яго вясковым лірнікам. Чыталі і перачытвалі гутаркі паэта “Дабрародны Ян Дэмбарог”, “Хадыка”, вершы “Лірнік вясковы”, “Немаўляці”, “Прысвячэнне ліцвінам народных гутарак”, “Пра сваю старую хатку”, “Гутарка пра бусла”, “Заўчасна”, “Добрыя весці”…

У Залуча прыходзілі лісты ад вядомых літаратараў, якіх паэт з-пад Нёмана ніколі не бачыў, а толькі чуў. Паэты запрашалі яго прыехаць у Вільню.

Шэсць гадоў таму Сыракомля паслаў рэдактару-выдаўцу часопіса “Athenaeum” – “Атэнаумэн” – Юзафу Ігнацы Крашэўскаму свайго “Паштальёна”. І нечакана ўбачыў праз нейкі час надрукаваным. О, якая радасць тады была для Сыракомлі! А тут ліст ад яго прыйшоў. Піша, што пабачыцца і пазнаёміцца хоча. Але незразумела чаму, прапанаваў не ў Вільні сустрэчу, а на Валыні, у Губіне, куды ён адпраўляецца па нейкіх справах і клопатах. Ды што Губін, за тую радасць, што падараваў яму К.Пастарнак, такі быў псеўданім у паэта, ён пабег бы да яго хоць на край свету…

З’ездзіў. Пазнаёміўся. Адразу сышліся, пасябравалі, адчуўшы, што маюць адзін у адным патрэбу.

А праз нейкі час уніяцкі святар з Ярэмічаў Ян Давідовіч, прыхільнік паэзіі вясковага лірніка, пазнаёміў арандатара з Залуча з маладым настаўнікам – Вінцэсем Каратынскім.

– Вельмі цікавы чалавек, Уладыслаў, – сказаў за хвіліну да сустрэчы Ян, – думаю, што ён табе спадабаецца.

Кандратовіч з цікавасцю паглядзеў на святара, а потым і на юнака, які накіроўваўся да іх, ступіў крок насустрач.

Сапраўды, успамінаючы тую першую сустрэчу, Уладыслаў адчуў, як павеяла цяплом. Быццам у халодную вясновую раніцу недзе з-пад Нёмана ад прырэчных кустоў дыхнула прыемнае і лекавае паветра.

Юнак усміхаўся, ідучы да яго, і вочы яго выпраменьвалі такую дабрыню, што на сэрцы Сыракомлі адразу стала ўтульна і хораша. Поціск рукі моцны, дужы, бачна было, што хлопец не з панскага асяродка, працу зведаў з дзяцінства.

– Вінцэсь. Вінцэсь Каратынскі.

– Людвік Кандратовіч.

– А Уладыславам Сыракомляй вас можна называць? – пацікавіўся юнак, пераводзячы позірк на святара – як той аднясецца да яго смелага пытання.

Кандратовіч весела хмыхнуў, заўсміхаўся:

– А тое ўжо як пану да спадобы.

Святар, папрасіўшы прабачэння, падаўся па сваіх клопатах і яны засталіся адны. Нейкі час не маглі наладзіць гаворку, і яе пачаў першы Кандратовіч.

– І чым Вінцэсь зарабляе сабе на хлеб?

– Настаўнічаю я. Вандрую з вёскі да вёскі. Нарадзіўся ў вёсцы Селішча, што ў Карэліцкім раёне. Пачынаў хатнім настаўнікам каля Любчы.

– То можа і пішаце што?

– Пішу, спадар Уладыслаў. Трохі вершы, трохі допісы ў газеты.

– І пра што ж вершы? Пра каханне, пра прыроду?

– І пра каханне. І пра любоў да радзімы. А вашыя вершы я ўсе ведаю напамяць.

– Так і ўсе?

– Ну, амаль усе… Якія былі ў друку.

– Праца настаўніка падабаецца?

– Так. Знаходзячыся сярод людзей, сярод вясковага люду, пазнаю жыццё. Пішу цяпер той мовай, на якой гавораць людзі.

– Вінцэсь, – спыніўся нечакана каля шырокай кладкі праз раўчук Уладыслаў Сыракомля, – а ці не хацеў бы ты памяняць сваю прафесію?

Пытанне прагучэла для дзевятнаццацігадовага юнака нечакана, таму ён са здзіўленнем паглядаў на паэта:

– Памяняць настаўніцтва? На што? Я ж больш нічога не ўмею рабіць.

– Можаш. Я гэта ведаю.

Юнак маўчаў, ведаючы, ва Уладыслава нешта на ўме сваё.

– Вінцэсь, дарагі мой хлапчына! А ці не згадзіўся б ты пераехаць да мяне ў Залуча? Спытаеш, чаго? А я адкажу табе – да мяне. І не проста да мяне, а быць маім сакратаром-памочнікам.

Юнак з недаверам паглядзеў на Кандратовіча. Прапанова была заманлівай. Толькі ці сур’ёзнай яна была? Можа ён, Уладыслаў, так жартуе? Яму, вясковаму вандроўніку-настаўніку, ды ісці сакратаром да такога слыннага паэта…

– Працы будзе шмат, адразу папярэджваю. Неабходна будзе перапісваць начыста мае творы, пераклады з паэтаў-лаціністаў, старадаўніх хронік, ды і перапіску весці з маімі карэспандэнтамі, – а іх у мяне з кожным разам з’яўляецца усё больш і больш… Дык як, Вінцэсь?