Леанід Дайнека - След ваўкалака

«Стапталі дружыну стэпнякі, — думаў ваявода. — Шчытамі дружына засланілася ад стрэл, але Шарукан пусціў здзічэлых коней. Па шасцёра ў рад загадаў звязаць коней і кожнаму каню ўваткнуць у вуха тлеючы жмут кавыля».

Крыўдна было Каснячку, бо якраз гэтай ноччу прысніўся яму сон, які, мяркуючы па ўсім, прадвяшчаў русічам перамогу. Бачылася ўва сне ваяводу, быццам прыбег са стэпу вогненнавокі белы жарабок, голасна заржаў, паглядзеў разумнымі, як чалавечымі, вачамі, стукнуў ярасна капытом, і там, дзе капыт зямлю параніў, крынічка забулькатала. «Папі вады, ваявода», — сказаў белы жарабок і знік, як не было яго.

— Агаране — гэта Божая кара, — казаў у суседнім чоўне ігумен Феадосій, казаў так, каб чулі ўсе, хто, уцякаючы з Альцкага поля, плыў па рацэ. — Караюць нябёсы Кіеў за мяккасць нашу да паганцаў-пяруннікаў, за слабую веру нашу.

Ізяслаў, як ні стараліся, не ачуняў. Патаемна прывезлі яго ў Кіеў на княжы двор, і толькі там рамейскія лекары вярнулі яму дыханне і памяць. Вялікі князь адразу загадаў сабраць бліжэйшых баяр.

— Што ў горадзе? — з ліхаманкавым бляскам у вачах спытаў ён.

— Мут і крык на Падоле, — адказалі баяры. — Падыходзяць з Альты разбітыя палкі. Адзін вой прынёс у Кіеў сваю адсечаную руку і ўсім паказвае. Бабы галосяць. Як звяры, з усіх бакоў сцякаюцца халопы і смерды. Твой брат Святаслаў шчасліва дабег да Чарнігава і адтуль шле табе праклёны.

— Праклёны шле? — зморшчыўся Ізяслаў і заўважыў, як у малодшага брата Усевалада радасна заззялі вочы.

— Святаслаў жывы! — усклікнуў Усевалад. — Слава Усявышняму! Слава Хрысту!

Ён горача перахрысціўся. «I гэта мае браты, — з халоднай скрухаю падумаў вялікі князь. — Адзін праклінае мяне, а другі радуецца, што мой праклёншчык цэлы і здаровы дабраўся да свайго змяінага гнязда». Ізяслаў між многіх у святліцы заўважыў раптам баярына Чудзіна.

— Дзе твой брат? — запытаў Ізяслаў у яго.

— Брат? — здзівіўся Чудзін нечаканаму пытанню. — Ён тут, — і махнуў рукою: — Тукы, ідзі сюды.

Падышоў баярын Тукы, з годнасцю пакланіўся вялікаму князю. «Яны падобныя, як дзве стралы ў калчане ў полаўца. I думкі ў іх падобныя, — глядзеў на белавалосых братоў Ізяслаў. — Я не сумняваюся, што думкі іхнія падобныя».

— Што б ты хацеў мне параіць, баярын? — мякка спытаў ён у Чудзіна.

— Забі Усяслава, — адразу пачаў Чудзін, і Тукы згодна кіўнуў галавой. — Каля ягонага поруба збіраюцца таці і вераломцы. Ты шмат што страціш, калі сёння ж не заб'еш полацкага князя.

— Ваўкалака трэба знішчыць, — сказаў Тукы.

— Чуў? — спытаў у ваяводы Каснячкі Ізяслаў. Той варухнуў сіваватымі тоўстымі бровамі, і гэта азначала, што ён усё зразумеў, і полацкі князь жывым з поруба не выйдзе. У гэты час на княжым двары пачуўся гуд людскіх галасоў, прарэзлівыя крыкі. Баяры пераглянуліся між сабою. Каснячка падбег да акна.

— Што там? — спытаўся Ізяслаў. Замест адказу ваявода расчыніў акно. Вялікі князь паклаў дзясніцу на срэбную рукаяць мяча, хуткімі крокамі падышоў да акна, глянуў зверху ўніз. Чалавечае мора ўбачыў ён. Сотні людзей. Злыя гарачыя твары.

— Чаго прыйшлі, кіяне? — міралюбна, але з дрогкасцю ў словах спытаў ён у гэтага мора.

— Коней дай! Мячоў дай! — закрычалі знізу.

«Падножны пыл, трава, — з агідаю падумаў пра крыкуноў вялікі князь. — Не ведаюць, з якога боку ўзлезці на войскага каня, а дзяруць глотку». Але ён змусіў сабе ўсміхнуцца, бо надта неспакойна рабілася на двары, падыходзілі ўсё новыя, яшчэ болей раз'юшаныя натоўпы.

— Чаму ўцёк з Альцкага поля?! — крычалі чарнарукія рамеснікі, карабелыдчыкі, нейкія жанчыны ў лахманах. — Чаму полаўцам дарогу на Кіеў адкрыў?!

— Богу відней, — паспрабаваў улагодзіць асабліва раз'ятраных Ізяслаў. — Даў Бог паражэнне, дасць і перамогу. Маліцеся, кіяне, і Хрыстос не пакіне ў бядзе Русь.

Ды яму не далі дагаварыць, пагрозна залямантавалі, заверашчалі:

— Палахлівы пёс!

— Лежабока!

— Ты нашых дзяцей голымі на снег пусціш!

Не паспеў вялікі князь пракаўтнуць такія злыя здзеклівыя абразы, як нехта знізу шпурнуў у яго вялізную рэпу. Рэпа ўдарылася ў алавяны пераплёт акна. Халодным сокам Ізяславу абпырскала шчокі. Ён адхіснуўся, закалаціўся ўсім целам. Гнеў і страх бушавалі ў душы.

— Ваявода! — закрычаў вялікі князь. Але Каснячкі на сенях ужо не было. «Збег, — здагадаўся Ізяслаў, і ад такой здагадкі зашчымела сэрца. — Што ж будзе са мной і з маёй сям'ёю?» Ён ведаў ласку і дабрыню кіян, але і добра ведаў, які шалёны гнеў днюе і начуе на Падоле. «Усе косці мае разбяруць», — з жахам падумаў вялікі князь, і тут позірк ягоны натрапіў на Феадосія.