Леанід Дайнека - След ваўкалака

Потым я ўбачыў трупы. Мноства трупаў. Іх яшчэ не паспелі падабраць. Колькі мёртвых чалавечых целаў бачыў я за сваё жыццё, і вось зноў яны перада мной. Мяне падхапілі пад рукі, старшы дружыннік Раман аддаў мне свой меч. Лязо было ў крыві. Мяне паставілі на шчыт, узнялі над натоўпам, панеслі на велікакняжы двор. Усё гэта здавалася сном, але быў крык народа, узбуджаныя людскія твары, воблакі над Кіевам. Проста над сабой я заўважыў раптам невялікую чараду буслоў. Разразаючы стылае неба моцнымі крыламі, ляцелі гордыя прыгожью птушкі ў вырай, да гарачага сонца. Я раней думаў, што буслы ляцяць толькі ноччу і толькі парамі, а тут — чарада. Некалькі дзён назад гэтыя птушкі маглі бачыць луг над ракою Палатою.

Крык народа ўзмацніўся. Сыны Барыс і Расціслаў спалохана і шчасліва глядзелі на мяне знізу. Я ўсміхнуўся ім. «Толькі не пахіснуцца, не ўпасці», — загадваўя сам сабе, бо ногі аслабеліўпорубе. Шчыт быў вялікі, полацкі, і гэта надавала сілу. Я нібы стаяў на зямной цвердзі каля полацкай Сафіі.

— Слаўся, вялікі кіеўскі князь! — закрычаў народ. Ударылі ў царкоўныя званы. Заспявалі святыя псалмы.

3 поруба — на сонца, з рабоў — у вялікія князі! Шмат праглынуў я ў сваім жыцці горкага і салодкага, але нават ддя мяне гэта было занадта.

— Абарані! — крычаў тысячароты натоўп.

Лёс узняў мяне, першага з Рагвалодавічаў, на такую асляпляльную вяршыню. Я стаяў, моўчкі глядзеў на людзей. Раптам зноў з'явіліся ў небе буслы, быццам рабілі круг нада мною, быццам хацелі некуды паклікаць. У густым шуме плошчы я, здавалася, чуў шолах іхніх крылаў.

— Раман! — паклікаў я старшага дружынніка.

— Што, вялікі князь? — аддана зірнуў ён знізу, падтрымліваючы плячом шчыт.

— Хопіць. Апускайце шчыт. Хачу на зямлю.

Я пайшоў у апусцелы велікакняжы палац. Ізяслаў, калі верыць чуткам, уцёк у сяло Берастова, а з сяла пабег да караля ляхаў Баляслава. Ён уцякаў так хутка, што амаль нічога не паспеў узяць з сабой. Вялікае багацце бачыў я наўкол. Усё было маё. Я, што ў цёмным порубе мог трымаць у жменьцы толькі сухую павуціну, толькі пясок, апускаў руку па самае плячо ў скрыні з жэмчугам і срэбрам. Чаляднікі і халопы, якія не пабеглі разам з Ізяславам, упалі ніцма перада мною. Зараз я быў іхнім вялікім князем, іхнім богам.

— Раман! — сказаў я свайму вернаму вою. — Прынясі манаскую адзежу...

Ён адразу недзе знайшоў, прынёс грубы чорны плашч, які прыкрываў усё цела з галавою.

— Пайшлі, — сказаў я, апрануўшы плашч. Ён пакорна пашыбаваў за мною. Ён ні словам, ні рухам не выдаў свайго здзіўлення. Меч вісеў у яго на поясе, і я ведаў, што гэты полацкі меч усюды абароніць мяне.

Я ішоў, бег з Кіева ў лес. Мне патрэбна было ўпасці галавой у лясную траву, закрыць далонямі вушы, застацца на самоце. У вялізным горадзе быў крык, гвалт. На Падоле і на Гары яшчэ звінела баявое жалеза, цякла кроў. У некаторых месцах бушавалі пажары. Барыс з Расціславам засталіся ў палацы, і Барыс, я не сумняваўся, ужо наляцеў недзе, як раз'ятраны певень, на прыгожых чалядзінак. Вялікі пост у порубе надзяліў яго незвычайнай мужчынскай сілаю.

Лес, як збавенне, узяў мяне ў свае зялёныя абдымкі. Дрэвы і хмызнякі, птушкі і мурашы, мухі і павукі — усё жыло! На ўтульных палянках зямля была заліта цёплым жоўгым сонечным святлом. Я знайшоў лясное азерца, скінуў з сябе апратку, увайшоў у блакіт вады і паплыў. Я адчуваў сябе рыбінай, вольнай і шчаслівай. Вада ўжо была халаднаватая, ледзяныя іголачкі калолі скуру, але я наўмысна шукаў халаднейшыя мясціны, плаваў і ныраў там, дзе білі з дна крыніцы. Мне патрэбен быў холад, каб супакоіць душу. Я вылез на бераг, і верны Раман старанна расцёр маю спіну і ногі акрайкам шурпатай калянай тканіны. Горача пабегла, запульсавала пад скураю кроў. Мячом Раман насек ліповага і кляновага вецця, зрабіў з яго ложа. Я апрануўся, лёц заплюшчыў вочы, сказаў дружынніку:

— Пакінь мяне аднаго, але будзь непадалёку.

Ён бясшумна знік. Я застаўся адзін. Толькі зямля, неба, вада і агонь, што чуйна драмаў у камянях, у жалезе і воблаках, засталіся са мною. Наўкол быў лес, куды сякера з сахой не хадзілі. Я ляжаў і чуў шум дрэў, чуў гул каранёў пад зямлёю. «Хутка зіма, — ціха перагаворваліся карані між сабою. — Хутка снег і мароз упадуць на лес. Шчыльней сціснемся, браты, і нам будзе цёпла спаць да вясны». «Яшчэ будуць навальніцы, — гаварылі дрэвы над маёй галавою, — яшчэ будуць такія страшныя навальніцы! Некага з нас бязлітасны нябесны агонь расшчэпіць ад макаўкі да карэння. Будзе грымець, калаціцца неба, і нават дзікія звяры ў жаху будуць шукаць чалавека, пастуха, будуць ціснуцца да ягоных статкаў».