Леанід Дайнека - След ваўкалака

Я разумеў галасы ўсяго жьівога. I было так радасна, так добра ляжаць на зялёным пахкім вецці, слухаць зямлю і неба. Шум птушыных крылаў даляцеў да мяне. Пад воблакамі зноў плылі буслы. Не ўзнімаючы галаву, не адкрываючы вачэй, бачыў я іх. Мае любімыя птушкі, птушкі маёй радзімы былі нада мною, са мною. Я ўспрмніў Полацк, бурлівую Палату, сіняе неба над зялёным лугам. Чалавек, як птушка, таксама ўцякаў некалі ад зімы на поўдзень, плыў па рэках да цёплага мора. Але потым зачапіўся за сваю зямлю, прарос у ёй, быццам дубовы жолуд, каб у самую лютую сцюжу навекі застацца разам з ёю.

Я засынаў. Мне патрэбен быў гэты сон, сон-успамін і сон-надзея. У велікакняжым палацы чакала мяне вялікая ўлада, мяне чакалі баяры і смерды, ворагі і сябры, княгіня Крутаслава з сынамі, гарэў Кіеў, полаўцы падкочваліся да ягоных сцен, а я засынаў, засынаў...

Была цёплая зямля, і на гэтай зямлі расло дрэва, а на самым ягоным версе — была буслянка. Аднойчы прыйшоў чалавек, светла-русы, кашчавы, з вачамі, як шэрая восеньская вада, ссек у дрэва вярхушку, зацягнуў, умасціў між галінамі старое драўлянае кола, якое ад'ездзіла свой век. Тое кола пахла сухім дарожным пылам, гноем. Але залопаў чысты вясенні дожджык, адмыў кола. Сонца глянула з-за хмар залатым цёплым вокам, высушыла яго.

Было гняздо. Дзве прыгожыя птушкі. Ён і Яна, летучы над разамлелай вясенняй зямлёй, убачылі дрэва і кола на ім.

Птушкі былі буйныя, белапёрыя, толькі канцы крылляў адлівалі чарніной. Сонца гарэла на чырвоных дзюбах, на доўгіх цёмна-чырвоных нагах. У птушак, як і ў людзей, як і ва ўсяго жывога, бывае каханне. Яны пакахаліся пад высокімі воблакамі і на зялёных звонкатраўных лугах. Цёплыя белыя яйкі пакаціліся ў гняздо. Птушкі, змяняючы адно аднаго, цярпліва сядзелі на гняздзе. Халодны дождж і нават снег падаў на цёплыя спіны буслоў...

Адкуль я гэта ўсё памятаю? Не ведаю. Толькі мне здаецца, што я быў нязграбным палахлівым бусляняткам, якое чэрвеньскай роснай раніцай нарадзілася ў гэтым гняздзе. Мяне магло не быць, бо маці моцнай дзюбаю раптам выкаціла адно яйка на самы край гнязда, кінула на цвёрдую страшную зямлю. Навошта яна гэта зрабіла? У тым жа яйку пад цёплай шкарлупінай была яе плоць. Напэўна, жывыя аддавалі даніну небыццю.

Было неба. А ў мяне былі маладыя мяккія крылы, якія штодня цвярдзелі, наліваліся кіпучай сілай. I я паляцеў. Над хаткай светла-русага чалавека. Над ягоным полем, дзе вятры ламалі жыта. Над шырокай ракой, над высокай белай царквой, якую будавалі людзі.

Было неба палахлівых начных кажаноў, неба крыклівых вераб'ёў, неба траскучых сарок і ненаедных варон. Было неба буслоў. I недзе было неба ваяўнічых арлоў. Птушкі ад птушак, як і людзі ад людзей, былі аддзелены страхам.

— Чаму ты не арол?! — крыкнула мне аднойчы з лугавой травы нейкая казюрка.

— Мне падабаецца быць буслом, — з годнасцю адказаў я.

— Арлоў малююць на сваіх сцягах зямныя ўладары. Арлоў носяць на шчытах і каронах, — зноў піскнула казюрка. Я не даслухаў яе, паляцеў пад воблака. Мне падабалася быць міралюбным і моцнакрылым буслом.

Між тым халадзела неба, жаўцеў лес. I мне пачала сніцца далёкая цёплая краіна, хоць я ніколі не бачыў яе. Іам было сіняе мора з безліччу скалістых астраўкоў. Мора злавесна раўло ўначы, але раніцою аціхаў вецер, знікаў туман, і сонца шчодра залівала астраўкі. Цёмнаскурыя людзі, жанчыны і мужчыны, весела выбягалі з хатак, пакрытых не светлаза-латой саломай, як у чалавека, што жыў ля маёй буслянкі, а велізарнымі зялёнымі лісцямі нейкага дрэва. Яны спявалі, танцавалі, палілі вогнішчы, і зусім побач, у цёплым травяністым балоце, хадзілі буслы, мноства буслоў.

Мы паляцелі на поўдзень, туды, дзе ў срэбна-пенным моры пад гарачым сонцам ляжалі ўтульныя шчаслівыя астраўкі. Чалавек са скрухай глянуў на нас, перахрысціўся. Выбег на двор ягоны сынок, нешта крыкнуў услед, махнуў тонкай бледнай рукой. I мне зрабілася так сумна: ці ўбачу я іх?

Усё цяжэйшаю рабілася дарога. Я на сабе адчуў і зразумеў, што ёсць неба бясконцых чорных воблакаў, неба маланак і жахлівых ураганаў. Некаторыя з маіх сяброў знясілена падалі ўніз. Вецер ламаў іх крыллі. Град выбіваў вочы.

Мы ляцелі і ўначы, бо важак, стары мудры бусел, мой прапрадзед, умеў чытаць зорную кніжку неба. Да зорак, здавалася, было так блізка, можна было зачапіцца за іх крылом.

Сонная зямля была пад намі. У глухой маўклівай цемры спалі звяры ў норах, мурашкі ў мурашніках, людзі ў гарадах і весях. Толькі мы, буслы, ляцелі. Да скону я буду помніць ледзь чутны свіст крылляў, белыя льдзіны хмар у сіне-чорным высокім небе, жывыя і іскрыстыя вуголлі зорак.