Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Хочаш, пакажу вадзяніка, — падышоў раніцою Лют. Вочы ўсмешлівыя, твар свежы, вымыты лясной расой. Белавалод моўчкі зірнуў на дубовы цурбан, які незварушным вепруком драмаў ля нагі. Лют прынёс малаток, абцугі, невялічкае кавадла, вызваліў ягоную нагу.

— Вядзі, — сказаў Белавалод.

Сонца пачынала ружовіць небасхіл. У полі і ў лузе ўжо даўно гулялі залатыя цёплыя промні, а тут, у лясным гушчары, толькі лёгкая чырвань ззяла над дрэвамі. Лют крочыў наперадзе, і сонца бачылася яму Ярылам, сінявокім малайцом на белым кані, у белай адзежы. Ездзіць Ярыла па нівах, у адной руцэ — чалавечы чэрап, у другой — пук пшанічных каласоў. Дае Ярыла жыццё ўраджаю, а яшчэ дае мужчынскую сілу, распальвае страсць у чалавечым целе.

Белавалод шыбаваў следам за Лютам і адчуваў, як знікае, нібы чорт з бурага балота, начны сум. Усё наўкол было такое светлае, абяцаючы зыркі залацісты дзень з мяккай пяшчотай сонца.

Сіняй спінай бліснула між дрэў возера. Лясныя звяры напрабівалі сцежак у густой траве. Лют упэўнена, але асцярожна, бясшумна пайшоў на зялёны мысок, што ўтыркаўся ў возера. Шапка белага туману ляжала на нерухомай вадзе. Ранішні ветрык падшавельваў яе, гнаў, як кавалак лёду, у чараты на супрацьлеглым беразе.

Лют правым каленам апусціўся на мяккую дрыгвяністую зямлю. Белавалод прысеў на кукішкі побач з ім. Ласкаваўся, блішчаў пад ветрам і першымі сонечнымі промнямі чарот на тым баку. Вялізная грузная птушка ўспырхнула са свайго начнога сядалішча, нізка паляцела над вадой. Шырокія доўгія крылы былі светла-рудымі.

Раптам пасярэдзіне возера ўскалыхнулася вада, пайшла кругамі ў бакі. Можа, буйная рыбіна ўдарыла хвастом, а можа (і Белавалоду так падалося), птушка, узлятаючы, шкрабанула паверхню вады моцным крылом. У гэты міг пук сонечных промняў ярка вырваўся з-за лесу, пракалоў ранішні змрок, успыхнуў залатой плямаю на вадзе.

— Бачыш? — усхвалявана зашаптаў Лют. — Ён выходзіць з возера... Па пояс ужо выйшаў... Валасы сінія... Вада цячэ па валасах...

Залатая рухомая пляма нясцерпна ззяла на возеры. Сонца, вывальваючыся з-за лесу, пасылала туды ўсё новыя і новыя промні. Аж вочы адбіраў зіхоткі бляск.

— На левым плечуку ў яго водарасці, — шаптаў Лют. — Напэўна, таптун-трава... Так і льецца вада з валасоў... Нечага спалохаўся... Глядзіць у наш бок... Нырнуў пад ваду. Усё. Не будзе яго сёння болей... Цябе пачуў, хрысціяніна.

Белавалод глядзеў да рэзі ўваччу і стараўся не дыхаць. Сонечная пляма на сіняй вадзе патухла. Здавалася, возера заплюшчыла вока.

— Яны раней смялейшыя былі, — горача загаварыў Лют, узняўшыся на ногі. — Русалкі на бераг выходзілі. Лесавічок на самы верх сасны залазіў і там рагатаў, аж іголкі сыпаліся. Як пачнуць, бывала, спяваць, танцаваць, асабліва ў навальніцу. А ты бачыў вадзяніка? — раптам спытаў ён.

— Бачыў, — павагаўшыся, няўпэўнена сказаў Белавалод.

— Яны папоў і чарнарызцаў баяцца, бо за попрышча кадзілам і ладанам ад хрыстоў смярдзіць, а гэта пах нябожчыкаў. Вадзянікі і русалкі любяць, калі мятай пахне.

Лют крочыў побач з Белавалодам, і шчасцем свяціліся ягоныя сінія вочы, і мядовы пах сплываў з вяршыняў бортных дрэў.

Атрымаўшы ад Усяслава зброю, пакінуўшы ў лесе дзяцей, жанчын і нямоглых, рушыла паганская раць на злучэнне з воямі кіеўскага князя. Вершнікаў не было. Ішла адна пяхота з коп'ямі і рогвіцамі, з мячамі і булавамі, трымаючы ў руках скураныя і драўляныя чорныя шчыты. Здавалася, чорная вужака выпаўзае з хмурых пушчаў у чысты, заліты сонцам стэп. Выйшлі з лясоў, і ў вочы ўдарыла яраснае сонца. Паганцы зажмурыліся напачатку, але адразу ж заўсміхаліся, павесялелі, бо сам Ярыла вітаў іх з нябёсаў.

Белавалод ішоў праваруч ад Люта. Яму далі шлем, скураны шчыт, шырокі жалезны нож і баявую сякеру.

заспявалі паганцы, і Белавалод заспяваў разам з усімі. Суровая, шурпатая песня накочвалася на стэп.

На ўмоўленым месцы іх ужо чакаў вялікі кіеўскі князь з дружынаю і гарадскім апалчэннем. Усяслаў цвёрда сядзеў на вогненна-рыжым шыракагрудым кані. На ім была кальчуга з тоўстых кляпаных кольцаў, пад кальчугаю чырвоная пакаленная кашуля. На галаву Усяслаў надзеў бліскучы жалезны шлем з кальчужнай сеткай-барміцай. На поясе ў яго вісеў доўгі цяжкі меч, асвечаны яшчэ ў полацкай Сафіі. Гэты меч уручыў князю пасля выбаўлення з поруба Раман.

Усяслаў пад'ехаў да старога Белакраса, які з непакрытай сівой галавою стаяў на чале паганскай раці. Адзіная зброя была ў мячэтніка — у дзясніцы ён сціскаў доўгі дубовы кій, вымачаны ў туравай і мядзведжай крыві, а потым высушаны, абсмалены на вогнішчы, у якім спалілі чалавечыя косці. Наканечнікам кія быў востры абточаны зуб з жалезнага каменя, што навальнічнай ноччу ўпаў з нябёсаў.