Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Не падумайце, што мы звяры, але давядзецца вам адну ноч паспаць у абдымку з бервяном.

— Уліплі ў нерат — ні ўзад ні ўперад, — успомніў Ядрэйкаву прымаўку Белавалод, пачухаўшы патыліцу.

Змрок апускаўся на лес. Патухлі вогнішчы, толькі адно-адзінае гарэла ля будана, у якім жылі Белакрас і Лют. Спаў паганскі лагер. Воі-дазорцы бясшумна хадзілі наўкол яго, зрэдку перагукваючыся між сабою галасамі начных птушак, і Белавалоду здавалася, што гэта ціўкаюць, кугукаюць і шчоўкаюць паганскія лесавікі. Яны ўжо, напэўна, вылазяць з дугаіаў, з карчоў, вогненнавокія, калматагаловыя, з тонкімі кручанымі хвосцікамі, каб усю ноч бегаць, лётаць па лесе, гушкацца на галінах, барукацца ў малінніках, валюхацца, купацца ў чорнай балотнай гразі. А як напаткаюць здарожанага чалавека — гора яму. Сарвуць адзежу, зашчыкочуць і кінуць галяком у мурашнік або завядуць у дрыгву.

Шумеў лес. Цякла, як чорная рака, ноч. Неўзабаве дождж паліўся з глухой вышыні, забурболіў, зашыпеў. Зусім нявесела зрабілася Белавалоду. Ён утуліў галаву ў плечы, языком злізваў з губ халодныя кроплі. Раптам нечыя крокі пачуліся ў цемры.

— Машэка [Машэка — мядзведзь] ідзе, — спалохана прашаптаў Белавалодаў сусед. Але гэта быў Лют.

— Палачанін, — ціхенька гукнуў ён, спыніўшыся за некалькі крокаў.

— Я тут, — азваўся Белавалод.

— Я шчыт прынёс. Накрыйся ім.

Ён падаў Белавалоду скураны доўгі шчыт. Потым прынёс нейкія рызманы, каб схавацца ад непагадзі двум астатнім ганцам. Сам стаяў з непакрытай галавою, сказаў:

— Я завёў бы ўсіх вас у будан, але нельга вам, хрыстам [Хрысты — тут: хрысціяне], начаваць разам з намі.

— Вось і трымаеце нас, як сабак, на ланцугу, — злосна выдыхнуў Белавалод і закашляўся.

— Так трэба. Колькі мы, сталаверы, людзі сталай дзедаўскай веры, нацярпеліся і церпім ад вас. Папы і чарнарызцы панаўтыкалі ў нашу зямлю крыжоў, спалілі нашых куміраў. Князі і баяры, нясытыя глоткі, дзяруць з беднага смерда скуру да самых касцей. Як жыць? Каму верыць?

— Вер Хрысту, — пераканана сказаў адзін з ганцоў.

— А ты бачыў Хрыста так, як бачыш мяне? — павярнуўся на голас Лют. — Клаў ён табе руку на плячо?

Ён падышоў, паклаў руку на плячо ганцу.

— Хрыста не трэба бачыць. У яго трэба верыць, — з годнасцю прамовіў ганец.

— Вы бачыце яго толькі ў снах і мроях, — захваляваўся Лют. — Ліхаманка грызе вас у час хваробы, гарачынёй запаўняе аслабелыя уды [Уд ы — члены цела], і тады з туману прыходзіць Хрыстос. Ая раніцой — хочаце? — пакажу вам срэбнавалосага вадзяніка. Ён жыве на дне ляснога возера. Калі я падыходжу да возера, ён фыркае, як жарэбчык, пускае вадзяныя пухіры і выплявае да мяне.

— Ты праўда бачыў яго? — спытаў Белавалод.

— Як цябе бачу, палачанін, — прысеў на кукішкі Лют. — У вадзяніка зялёныя вочы і сіняватыя валасы. Ён умее смяяцца, як малое дзіця.

— У рацэ Менцы, каля якой я жыў, не было вадзянікаў, — уздыхнуў Белавалод. — I ў Свіслачы не было. Напэўна, у нас халаднейшая вада. Каб я ўбачыў вадзяніка, я выкаваў бы яго з жалеза або медзі.

— Ты каваль? — нечакана ўзрадаваўся Лют.

— Я — залатар. Умею працаваць з металам. У Менску я быў унотам, а потым сам трымаў майстэрню.

— Шчаслівы ты, — дакрануўся да ягонай рукі сваёй цёплай рукою Лют. — А я ўмею толькі зямлю араць і ў сечы біцца. Мала для чалавека такога ўмення.

— Чаму ж мала? — не згадзіўся Белавалод. — Усё жывое з зямлі жыве. А сечы былі да нас і пасля нас будуць.

— Можа, некалі і не будзе іх, — задумліва прамовіў Лют.

Скончыўся дождж. Святлынь пабегла па небе. Чорны лес і чорная зямля дыхалі на поўныя грудзі. У суседнім будане спрасоння заплакала дзіця.

— Не плач, засні, малюта мой, — ласкавым ціхім голасам сказала маці, і Белавалод пачуў гэтыя словы. Моўчкі ўзняўся, пайшоў да сябе Лют. Спалі, скруціўшыся абаранкам, ганцы. Спалі гарады і весі. Спалі паганцы і хрысціяне. Спалі угры і ляхі, полаўцы і рамеі. Спалі князі і халопы. Спалі з вянкамі на галовах юныя прыгажуні пасля хмельных вясёлых застолляў. Спалі ў катавальнях вярыжнікі з крывавымі рубцамі на спінах. Іхнія каты таксама спалі. Хто мог не спаць у такую ноч? Толькі дужа пакрыўджаныя. Толькі дужа шчаслівыя. Толькі ваўкалакі. Мог не спаць, калі верыць людскому казанню, князь полацкі і кіеўскі Усяслаў. Вунь срабрыста-шэрае воблака мільганула над начнымі дрэвамі. Можа, гэта ён імчыцца ад Полацка да Тмутаракані?

«Засні, малюта мой»,— усё яшчэ гучалі ў душы ціхія ласкавыя словы. Яму, Белавалоду, ніхто і ніколі не скажа такіх слоў. Жьіць яму на зямлі маркотнікам аж да самага скону. Ён думаў пра гэта, пакутаваў, не згаджаўся з такімі думкамі і нарэшце заснуў.