Аляксей Карпюк - Вершалінскі рай

— Цяпер... Цяпер самы багаты... У каго мала грошай і хто не зможа ехаць у Татры ці Закопанэ, будзе мець у сваім доме горнае паветра... Бо яно забівае палачкі Коха, якія жывуць вакол нас... I які-небудзь хворы, слабы ці бязногі зможа такім паветрам у сябе на ложку... А палачкі Коха... I наогул... Пан прэзідэнт, калі яшчэ вучыўся ў нашай гімназіі, вырашыў для Польскі, для бедных...

Паненка расплакалася.

— Ну, ну, сціхні, дзіця! — па-бацькоўску прытуліў да сябе госць Ванду пасля няёмкай паўзы.— Бачу, што і ты вельмі любіш Польшчу, а гэта — галоўнае! Хай мацер божая з Чэнстаховы мае цябе пад сваёй апекай! Вазьмі на памяць! — выняў ён з кішэні партманет, падаў пяцізлатовую манетку і, засаромлены сваёй дабратой, паправіў: — На цукеркі з калежанкамі вам!..

Затое старшыня саюза асаднікаў генерал Бэрбэцкі прамашкі не даў. Ён уручыў госцю сімвалічны ключ ад горада, прыклаў два пальцы да канфедэраткі з сярэбранымі зігзагамі, стукнуў абцасамі і добра напрактыкаваным доўгай службай у царскім, аўстрыяцкім і кайзераўскім войску голасам ды лужанай ад гарэлкі глоткай з пафасам пракрычаў:

— Вялікі наш грамадзянін і шаноўны пан прэзідэнт! Мэльдую паслухмяна, што рыцары традыцый Завішы Чорнага і Збышка з Мысловіц, Кміціца і Скшэтускага, Ордона і Пілсудскага клянуцца табе тут, у магутнай сталіцы Стэфана Баторыя, што ў даным бастыёне цывілізацыі на дзікім усходзе яны не дапусцяць сюды лібералізму ды жыда-камуны! Ніякія бальшавікі, ні швабы, ні сусветная плутакратыя не пахісне нас з занятых пазіцый! А калі ўздумаецца ім сунуцца да нас, мы дастанем свае вострыя шаблі і будзем іх сячы, як мы секлі пад Псім Полем, Грунвальдам, Берэстэчкам, Венай і Варшавай, гура-а!

— Гур-ра-а! — з гатоўнасцю і маладым энтузіязмам закрычалі тысячы панічоў і паненак, батальёны салдат, і гэты крык пругкай хваляй пракаціўся па закрытай высокімі будынкамі цэркваў і касцёлаў плошчы. Галубы з магістрата фыркнулі з такой панікай, што захісталіся палотнішчы, і карэспандэнты паспешліва запісалі гэтую дэталь — як памер той цеплыні і сардэчнасці, з якой гарадняне спатыкалі першага грамадзяніна сваёй рэспублікі.

Затым у магістраце купцы і фабрыканты паднеслі госцю падарункі. Зроблена ўсё было далікатна: у тоўстых адрасах прэзідэнт са здавальненнем адчуваў цяжар падарункаў. Не заглядваючы ў саф'янавыя вокладкі, ён адразу здаваў іх сакратару.

Дастойнага госця і ўсіх сабраных найбольш пазабавіла дэлегацыя «мясцовых русінскіх хлопаў» — гэтага племені мяо-мяо, якое жыло на «Крэсах Усходніх». Барадаты стары мужычок у світачцы самавіта і сур'ёзна паклаў ля ног прэзідэнта зашыты дратвачкай мяшок ды коратка аб'явіў:

— Кесару — кесараво, пан прэзідэнт!

Тады сялянка з журботнымі і добрымі, бытта ўвабраўшы-мі ў сябе ўсю зямную мудрасць і боль, вачыма, з годнасцю яму пакланілася, падала суровы сімвалічны ручнік (не станеш жа звойцамі завальваць панскі пакой!) і спакойна прадэкламава-ла:

— Ад нашых ніваў і палёў прымі, пане, сонейкам сагрэтага, росамі памытага, ветрыкам авеенаго вярсту кужалю! На фурманцы ён!

Пару мінут са здаволенасцю каланістаў усе пацяшаліся з мужыка — адкуль ён ведае такія словы?! Паспрачаліся, удакладняючы, на колькі вярста большая за кіламетр, і перайшлі да наступнай «імпрэзы».

Куратар народнай асветы нібы выпадкова праводзіў у кабінеце старосты педсавет. Пана прззідэнта запрасілі быць яго ганаровым госцем.

На павестцы дня стаялі два пытанні: па якім баку вуліцы хадзіць вучням у школу і дапускаць ці не дапускаць на школьную ёлку яўрэйскіх дзяцей.

Член савета ксёндз-дэкан Баркоўскі напомніў пра грэх за ўкрыжаванне Хрыста, які ляжаў на яўрэях. Пасля кароткай спрэчкі пажадалі паслухаць думку высокага госця. Прэзідэнт заўважыў, што Ісусава дрэўца існуе для ўсіх дзяцей, а наконт другога пытання ён заявіў:

— Трэба з малога вучыць грамадзяніна Польшчы к парадку і паслухмянасці. Таму на заняткі вучні няхай крочаць па адным тратуары, а дамоў — па другім.

Самастойны і ўпарты біёлаг Ян Каханоўскі прапанову высмеяў ды засцярог, што дзеці — жывая ртуць, і нават уся паліцыя не ўтрымае іх у такіх рамках. Аднак голас яго патануў у дружным захапленні мудрасцю госця, і абедзве прапановы ўхвалілі. Павестка дня была вычарпаная, сталі вырашаць бягучыя справы.

Біёлаг Ян Каханоўскі запоўніў калідоры школы і падворка клеткамі са звярамі і даўно насіўся з дзёрзкай ідэяй стварэння для горада заапарка. Біёлаг выкарыстаў момант, звярнуўся да прэзідэнта за дапамогай.