Аляксей Карпюк - Белая Дама - Аповесці

— Ды трэці ўзвод якраз кінуўся сцягваць барахло з бабаў! — з абурэннем дадаў яго сусед.

— Бытта не паспелі б! — заўважыў той, хто казаў «ішлі, ішлі і бачым — вёска. Падпалілі...».

А незнаёмы мне паліцай, паказанні якога я правароніў, пахваліўся:

— Адзін наш Кнап у той час аказаўся на вышыні! Мішка хапіў «дзягцяр», упаў каля пня і з двух дыскаў паклаў усіх... Потым немец паслаў нас дабіваць!..

— I трэба было ж ёй чапаць гэтую спадніцу! Было там на што глядзець, было ў яе што прыкрываць — адныя жылы! — задумана абураўся забойца.— А скажы, халера, якія гэтыя бабы жывучыя — бы кошкі! Ідзі, заткні цяпер ёй рот!..

— Чаго яны тут да нас чапляюцца? — абураўся нехта невідочны для мяне.— Мы дастрэлілі там адно пару чалавек, астатнія былі ўжо ўсе трупы, праўда, братва?.. Няхай Кнапа цяпер і судзяць за яго работу!

— У «бляшанай шапцы», ха-ха!..

— А я скажу вам от што — па савецкім законе за адну справу два разы не судзяць! Нас жа судзілі ўжо пасля вайны, і мы сваё адпакутавалі! Хто ім дасць права парушаць савецкія законы? — з глыбокім перакананнем пытаўся яшчэ нехта.

I тут яны толькі ўбачылі мяне ды спалохана змоўклі.

— Не рабей, рабяты! — са штучнай бадзёрасцю кінуў «сірата» ды палез у кішэню.— Давай закурым!

Я раптам пазбыўся цалкам і назаўсёды сваіх ілюзій.

Гэтыя людзі некалі сваімі ўчынкамі перайшлі ўмоўны Рубікон, адкуль ім да нармальных людзей не было ўжо назад дарогі. Яшчэ тады, становячыся на службу да немцаў, яны самі на сябе падпісалі прыгавор, бо ёсць учынкі, за якія дараваць нельга аніяк. Гэтыя тыпы яшчэ нават цяпер былі тымі самымі паліцаямі. Іх не грызла ніякае сумленне, а мучыў толькі жывёльны страх за свае шкуры.

Пра што з імі мне гаварыць?

Каму была б карысць, калі б на бочках з-пад піва да на старой тары паміж гэтымі дванаццаццю пачварамі сядзела яшчэ тры тыпы з Зеляневіч? З тымі сурова і па законах ваеннага часу разлічыліся яшчэ трыццаць гадоў таму назад, і шкадаваць іх няма чаго.

Смешна, калі некаторыя літасціўцы спачуваюць тром аболтусам ды кляймяць Будніка. Так і ўяўляю сабе, як серда-больныя цёткі, абляпіўшы каменні перад цэркаўкай у Ружане, охаюць і ліслівяць старым мацяркам расстраляных паліцаяў:

— Падумайце, сярэдні Буднік загубіў хлопцаў!.. Гэта ж вы, цётка, унукаў сваіх мелі б даўно, радасць такую паспыталі б!

— I за што загубіў? Ну, узялі хлопцы звоец кужалю, так халера яго бяры, маладзіца выткала б яшчэ — жыццё чалавечае даражэйшае!..

— А скажыце, хто загубіў? Разам з ім усе трох за польскім часам на музыкі хадзілі!..

Зрэшты, нашто ківаць на людзей.

Я і сам адносіўся несправядліва да Мікалая Будніка, лічыў яго прадажнікам. А ўсё гэта — вынік неразбярыхі, якую прынесла людзям вайна, ці — наша легкадумнасць?

Ліха яго ведае.

А на вёсцы жыве і цяпер маці Буднікаў. Яна, бедная, цяжка перажывала суровую службу сына ў немцаў, а потым — плёткі, якія ганьбавалі яго імя.

Ох, і нялёгкая доля мацярок герояў! Нездарма два тысячагоддзі на нашай грэшнай зямлі ў такой пашане маці Ісуса Хрыста.

1.

Разахвоціўшыся, Агурцоў паведаміў мне ўсю сваю гута-міхалінскую адысею. Дайшоў аж да апошніх дзён прабывання ў лесе і да таго моманту, калі дэсантнікі Ліхайвана выходзілі з пушчы ў вёсачку, занятую ўжо Чырвонай Арміяй: з радасці яны пад елкай забыліся нават цэлы мяшок нямецкіх марак.

Тут я ўбачыў, што пра Мікалая больш нічога чалавек не скажа. Аб Будніку трэба гаварыць цяпер з іншымі людзьмі.

Я Агурцова перабіў ды спытаўся пра артыстку.

— Белую?!. Гм, Белую!.. Белая, Белая... Пачакайце...

З напружаннем нейкі час ён успамінаў ды раптам ажывіўся:

— Здаецца, такую ведаю і памятаю... Так точна! I таксама бачыў яе толькі адзін раз, але ў мяне выдатная зрокавая памяць! Калі ж гэта было, пачакайце?!. Вядома, за шмат дзён да сустрэчы з Мікалаем. У Зеляневічах на агародах стаяла зялёная сцяна каноплі, а ў Ваўкавыск мы, здаецца, прыехалі з Ліхайванам на сустрэчу з Белай яшчэ зімой. Так, бо дабіраліся на санях! Мы з камандзірам былі апрануты ў сялянскую вопратку. I вазіў нас той самы сувязны — пасля вайны неўзабаве памёр ад звычайнага апендыцыту. Ехалі, і я між калень трымаў загорнуты ў цёплую хустку аўтамат. Памятаю, як мяне тады ўразіла жонка сувязнога — зняла з галавы хустку і сказала: «На, сынок, загарні, яна ў мяне шчаслівая!..» Прыбылі мы на рынак недзе гадзін у восем раніцы, Вы гэты горад доб-ра ведаеце? Ля рэчкі там стаіць будка, заўважылі? Мы ў ёй замкнуліся, а побач з будкай — мосцік і дарога. Насупроць — нейкі склад з вартаўніком. Такі сабе сярэдніх год немчык у саламяных буцах і шынеліку якраз пахаджаў туды-сюды ды прытэпваў, каб не акалець, а мне аж не верыцца, што ўсё гэта наяву. Чакалі мы доўга, перад намі праходзілі людзі, ды ўсё не тыя, хто быў патрэбны. Раптам: «Ком, ком!» — пазваў немец нейкага селяніна ў аблезлым кажусе. Дзядзька, бы не сваімі нагамі, падышоў. Немец яму паказвае — распранайся!.. Тады выняў штык, а ён у іх шырокі, што фінка,— адрэзаў штыком у кажусе рукавы і кінуў чалавеку — забяры! Безрукаўку апрануў сабе пад шынелік, старанна заправіў рамяні. «Вэг!» — папёр чалавека, наставіўшы на яго рулю вінтоўкі. Збялелы мужык у пінжаку, разглядваючы рукавы, з разгубленай усмешкай пакрочыў па вуліцы. Колькі чакалі, цяпер не памятаю. Нарэшце сувязны паказаў дзвюх дам. Адна з лісой, а маладзейшая — з вуалькай. Гэта і была Белая. Яшчэ я заўважыў у яе чолку. Стройная такая ды высокая прыгажуня са светлымі валасамі — шчэ і цяпер стаіць перад вачыма! Ліхайван, памятаю, прамовіў: «Та-ак, гэта, мабыць, падыдзе!» I сфатаграфаў іх «лейкай». Там для гэтага былі ідэальныя ўмовы. Акно выходзіла на мост, хто па ім крочыў, быў нам відочны як на далоні, а мы заставаліся ў ценю. Калі вам давядзецца бываць у Ваўкавыску пацікаўцеся гэтым мостам!