Аляксей Карпюк - Сучасны канфлікт [Аповесць, франтавы дзённік, не зусім гродзенскія гісторыі]

У мяне кепскі настрой — усё бачу ў крывым люстэрку.

Ага, менавіта ў такіх цэлага паўгода жыў мой камузвода ў сорак другім. Сям'і, што яго хавала, жонка Пятра Лісіцына плаціла па цвёрдай таксе—100 марак у суткі. Кабеціна жабравала, клянчыла перад знаёмымі і незнаёмымі, аж на сценку лезла, каб дабыць праклятыя «рэйхсмаркі», а для гаспадароў — бізнес. Затое — унь які габардзін на іхніх дзецях, якая сытасць, які шык. I чорная стужачка, напэўна, з-за таго, што сваячніца студэнткі памерла ў ложку сваёй смерцю...

Дырэктар інстытута (тады называўся так рэктар) ахвотна мяне прымаў на першы курс без экзаменаў. Сеў я пісаць заяву, а ён, узрадаваны, даваў першае заданне: зняць з лекцыі дзяўчат ды ехаць у лес па дровы, каб было чым зімой паліць інстытуцкія печы. Тут я ўспомніў паненак у габардзіне ды жахнуўся: мець справу з такімі фіфамі? Лепш павесіцца.

Крочыў я з інстытута сам не свой. Цярпець не магу лініі найменшага супраціўлення. Па натуры я такі, што самая простая праблема здаецца мне складанай, а складаная — простай. Люблю прымаць выклік лёсу, мэты ставіць перад сабой бытта недасяжныя — каб аж вочы на лоб лезлі ад натугі, ныраць у невядомае, гарэць рызыкай: тады адчуваю раскошу, не параўнаную ні з чым.

Яшчэ зусім нядаўна ўсё гэта я меў.

У партызанах кожны дзень, кожную хвіліну рабіў, што прагнула душа. Сам сябе ставіў у сітуацыі, якія напаўнялі дрыжыкамі страху, рызыкі ды творчага гарэння. Мяне, камандзіра атрада, мучылі праблемы, якія вырашаць выпадала толькі самому. Ламаў галаву, дзе лепш падвартаваць ворага, куды ўцякаць пасля засады, як закласці міну, як перавалакчы ад хутара Урублеўскага цераз шашу снарады, не трапіўшы на правакатара, дзе схаваць людзей і здабыць для атрада мяса, дзе трымаць, каб не сапсавалася, як улагодзіць хутараніна дзядзьку Салвеся за боты, што ноччу хлопцы забралі ў яго Нінкі; гадаў, ці не адсырэлі патроны — сувязны ўчора прывалок, а мы іх не праверылі; калі вёў хлопцаў ноччу праз незнаёмы лес міма гарнізонаў, такое бывала напружанне, што ўва мне абуджаліся інстынкты першабытнага чалавека. Ха, узнікалі нават праблемы інтымныя. Жанілі маладую пару, а назаўтра нявеста мне і заяўляе:

«Камандзір, мы развяліся. Інвалід. Асколак яму... Дзяцей з ім быць не можа, а муж такі мне непатрэбны. Як цяпер нам сустракацца ў адным атрадзе?..»

А зараз ад мяне — інспектара сацыяльнага забеспячэння — усяго і патрабуецца: зайсці да незнаёмага чалавека, паглядзець, як жыве, заяву яго падшыць да справы і, бы кажуць бюракраты, даць паперкам ход.

Не мужчынская гэта справа — так і дзіця зможа. Сваё партызанства ўспомніў як знаходжанне ў раі. Не хапала сілы волі, каб пераадолець у сабе нейкі псіхалагічны бар'ер ды вярнуцца, нарэшце, на службу.

Ужо каля самага гарсабеса прыпыпіўся. Пачаў сябе касціць: які ж я дурань — не падаць заявы ў інстытут?!

Вярнуцца?..

Рассеяным позіркам прыглядзеўся да незразумелага слова, выведзенага лацінскімі літарамі «Geope».

2.

Да мяне дайшло толькі цяпер: такое «Geope» побач з парадкавым нумарам стаіць на кожным гарадскім доме. Што б гэта азначала?

Якраз у той момант і падышла яна.

Я нават не заўважыў, адкуль узялася. Згледзеўся, калі побач маячыла ўжо сінявокая асоба — стройная, высокая, далікатная ды ў лёгкай, як вэлюм, сукеначцы. Яна прыязна на мяне паглядзела, нібы сказала: ты даўно мяне чакаеш? А вось ужо і я! Дачакаўся, родненькі!

— Гэта — знак гарадской управы!— добразычліва растлумачыла.— Яшчэ ў чэрвені 41-га, толькі ўвайшоўшы ў горад, немцы на кожным будынку паставілі шыфр — каб ніхто, барані бог, не сумняваўся, што дом належыць Трэцяму рэйху!

— А-а?!—усміхнуўся я літасціва з недарэчнай гаспадарлі-васці гітлераўцаў, і дакладна такую самую ўсмешку ўлавіў і на яе вуснах.

Гэта нас зблізіла.

— Горача сёння! — паспачувала.

Толькі цяпер спахапіўся — у цёмным мундзіры нямецкага чыгуначніка, у суконным афіцэрскім галіфэ ды хромавых ботах з халявамі да калень мне сапраўды горача.

Ішлі мы далей. Размаўлялі. Я ўсё больш трапляў пад уплыў яе чараў.

Гаварыла яна шчыра, даверліва. Мімаходам паведаміла, што пражыла тут акупацыю.

I не заўважыў, калі і я — маўклівы па натуры чалавек — вельмі проста паведаміў ёй, хто я, што іду з педінстытута. Яшчэ расказаў пра ўбачанае ў аўдыторыі і нават — пра перажыванні жонкі Лісіцына. Як перад сябруком, здзівіўся:

— От фокус: нават такая небяспечная справа, як хаванне, арганізавана была па прынцыпу куплі-продажы!