Аляксей Карпюк - Партрэт

13.

Маёр пісаў пратакол. Перапалоханыя старыя пакорна давалі паказанні. Убачыўшы ўнука, яны апусцілі вочы, змоўклі.

— Дзеду, я ж вам казаў, што аддам заўтра. Навошта вы паніку ўзнімаеце? — з ходу напаў хлапец.

— А я вас яшчэ, салдат, не пытаюся!

— Слухаю, таварыш маёр!

— Вашы дакументы!

Пакуль начальнік штосьці выпісваў сабе ў блакнот з салдацкай кніжкі, я азірнуўся па няўтульным памяшканні.

У хаце было ўсё засмечанае, апушчанае, чорнае — як у пустым свіране, куды рэдка заглядваюць людзі. Пахла мышамі, павуціннем і нечым кіслым. Тут нават мухі не жылі. Бедны салдат чакаў паўгода пабыўкі, прыехаў ды — вось, трапіў. У мяне сціснулася сэрца. Стаяў я перад вушаком, думаў, глядзеў на абшмуленую частым карыстаннем дошчачку, якая вісела перад носам, ды слухаў.

— Я ж яму гаварыў, што заўтра вярну! — адказаў на пытанне маёра салдат.

Начальнік маўчаў, даючы сваякам магчымасць дамовіцца самім.

— Аддасі? — недаверліва перапытваў дзед.

— Хіба ж я вас калі—небудзь ашукваў? — загаварыў хлапец з ім цярпліва, як з малым дзіцём.— Тлумачыў жа вам, што трэба дапамагчы хвораму чалавеку, ён сёння пайшоў у Ваўкавыск, а грошы ў мяне будуць адно заўтра. Вы прамаўчалі. Я падумаў, што вы ўчора згадзілася. Мы ж — свае людзі, дзеду, навошта міліцыю ўблытваць?

Запанавала маўчанне. Дзед патупіў вочы, яму на дапамогу прыйшла старая:

— Мы самі хворыя, слабыя, і не чужым, а нам трэ дапамагчы!

Зноў усе няёмка памаўчалі. Зняў я з цвіка дошчачку і толькі цяпер убачыў, што на ёй спецыяльна выбіты сучок. Чаму яна зашму-лена да глянца?

— Юзэф, то мо пачакаеш унуку да заўтра? I пратакола я не пісаў быў...

— Чаму не, можна і пачакаць...

— Дамовіліся,— з палёгкай уздыхнуў начальнік.— А вам, малады чалавек, заяўляю: калі вы не выканаеце абяцання, напішу ў часць. Ведаеце самі, чым гэта пахне.

— Так точна, таварыш маёр!

Узняўшыся, начальнік пацікавіўся дошчачкай так-сама:

— Што ў вас?

— А-ай, яны — бы малыя! — асуджальна паківаў галавой унук.

— Надта ж вы цяпер разумныя ўсе пасталі!— пакрыўдзіўся стары.

— Казлоўскі, для чаго гэта?— не адставаў маёр.

Дзед сур'ёзна пачаў тлумачыць:

— Каб у каровы ўдой не прападаў, жонка цэдзіць праз яе малако.

— Гэтае дрэва асаблівае? — разыгрываў старога маёр.

— То раскажы, раскажы — цікава!

— Дошчачку выбіраюць з сасны на ветраным баку за магілкамі. Ну, і вырабляюць яе толькі ноччу. Як прапяе першы певень. Ну, і трэ тады аднаму на каленях маліцца...

Мы ўтраіх пераглянуліся.

Неўзабаве са старым і ўнукам мы развіталіся.

У Вількаўшчыну я доўга не заглядваў. Не было патрэбы: неўзабаве мне стала вядома, што Сонька прыдбала дрэва, а салдат пасля дэмабілізацыі ажаніўся з яе хворай дачкой і стаў працаваць у калгасе механізатарам. Вельмі я перажываў, што праз пару гадоў, на вячорках, ён пабіўся і трапіў у турму.

А трохі пазней у нашую рэдакцыю прыйшла вестка: нейкая артыстка нарэшце знайшла ў Вількаўшчыне сына, якога месячным дзіцем падабрала на дарозе вайны не раз апісаная нашай газетай Палагея Казлоўская. Няшчаснай маці аказалася вядомая мне ўжо ар-тыстка Белая, а сынам яе — Соньчын зяць.

I яшчэ праз колькі часу лёс зноў закінуў мяне ў тыя мясціны.

Соньку знайшоў я за дваццаць пяць кіламетраў ад Вількаў-шчьшы, у старэйшай дачкі, якая некалі хварэла туберкулёзам,— яна і была за «марачком» замужам.

Бабе гады дарма не прайшлі. Яе толькі што выпісалі з бальніцы пасля хваробы. Твар у жанчыны выразна пастарэў, і ўся яна змянілася. Сонька выйшла да мяне ў тоўстым байкавым халаце — падарунку свацці-артысткі. Хацела яна быць вясёлай ды бадзёрай, але гэта ў яе не атрымлівалася.

— У гэтай — двое, трохгадовы хлопчык і дзяўчынка пяці годзікаў. Другая дачка замужам за трактарыстам, у яе трое. Трэцяя — выйшла замуж за гарадскога, паехала на цаліну. Старэйшы сын адслужыў армію, застаўся на Урале, забраў і брата. Пры мне самы меншы. Яму — 15, ходзіць у школу. Не ведаю, мо зноў не пяройдзе ў сёмы, бо не хоча, падла, вучыцца...

— Дом чаму не канчаеце?

— Навошта? Апошні сын хутка пойдзе ў свет, а я пры ўнуках. Гэтай дачцэ шчэ дапамагаць цэлы год, покуль мужа выпусцяць...

— Артыстка вас прызнала?

— Адразу! — як чакала гэтага пытання Сонька.— Нябось, калісь брыдзілася б у нас нават абедаць, а цяпер і сваячніцай стала, во! Віктар у калоніі на цагельні робіць. Белая са сваім мужыком паехалі яго адведаць. Сюды прыбылі сваёй «Волгай», я карміла якраз унука, а хлопчык — выліты бацька. Як глянула на малога, дык адразу: «Віценька, родны мой, Ві-іця!..» Залілася слязамі і давай мяне цалаваць у калені ды ногі!..