Віктар Казько - Суд у Слабадзе

– Хто ж ты, Зося? – зноў спытаў Лецечка яе, як мог спытаць Лену ці то Стася.

– А старая я ўжо баба, Лецечка, парахня.

– Не ўвесь жа час ты была старая.

– Не ўвесь, не ўвесь, Лецечка, была такая, як і ты. Дваццаць душ жыло ў нашым доме. – Голас у бабы Зосі памаладзеў, зазвінеў і – як абламаўся. – ...Дваццаць душ, і самой сёння не верыцца... Знайшла я, Лецечка, калі такая, як ты, была, у аўсе мех грошай. Не, не такая, ужо нявесцілася... А мо ўжо і замужам была, дзяцей раджала. Не памятаю, няма памяці, ці то гэта перад вайной нават было... Шчасце якое, мех грошай, бітком-бітком...

– І што ты з імі зрабіла?

– Не памятаю, Лецечка, даўно было, ці то цукерак і пернікаў накупляла, ці то матэрыі крамнай на плацце ўзяла...

– А мех куды, куды грошы дзела?

– А туды ж, Лецечка, у авёс і закінула.

– Навошта ж ты іх, баба Зося, у авёс, столькі грошай?

– А ў тым і справа, Лецечка, столькі грошай, мех грошай. Навошта мне так багата, яшчэ падумаюць, што я ўкрала ці то забіла каго.

– А што далей было? Прапаў мех з грашыма?

– Ну што ты, Лецечка, хіба грошы прападаюць? Знайшла я іх раніцай, а пад абед добрыя людзі паспрыялі, пазбавілі мяне ад пакут. Прыехалі ў вёску на калясцы з рысорамі двое, паваліліся сярод вуліцы, галовамі ў пыл, у пясок: «Ратуйце, людзі добрыя, казённыя асігнацыі згубілі». Я і не ўцяміла, што за асігнацыі. «У зялёненькім, гавораць, такім мяху». Тут толькі да мяне і дайшло: гэта ж яны пра грошы гавораць. Прывяла іх да аўса, паказала месца. Адзін з гэтых раскрыў той мех, хап – што рукой ухапіць – і мне за пазуху. Наледзь адбілася, адну толькі паперку і ўзяла.

– Увезлі грошы?

– Увезлі, увезлі... А няўжо ж ты мяне не памятаеш, Лецечка?

– Адкуль гэта я цябе павінен памятаць, баба Зося, ты такая старая, а я...

– Ох, Лецечка, Лецечка, я ж цябе ў шпіталі глядзела. Не памятаеш?

– Не, баба Зося.

– А я вось усё памятаю. Набрала я на тыя дарованыя грошы пернікаў. І елі мы ўсёй сям'ёй... А цябе я ведаю яшчэ са шпіталя. Хто ж там клапаціўся пра цябе, хто спавіваў, даглядаў... Прывезлі цябе трэсачка трэсачкай, я і прыгарнулася да цябе сэрцам. А ты мяне ўсё лаяў, усё лаяў, а я трывала. Устаў ты на ногі, тым жа часам зняўся і шпіталь. Куды мне дзецца? У нямеччыну следам за войскам? Дык паміраць ужо лепей тут, на сваёй зямельцы. А радні ў мяне... Падалася я за табой у дзетдом. Думаю, прымаюць малых – не прагоняць і старую. На тое яно і выйшла, Лецечка, як наваражыла я сабе.

– А я думаў... – сказаў Лецечка і змоўк.

Не варта было гаварыць, што ён думаў. Яму ўсё яшчэ была даражэй і бліжэй тая баба Зося, якую ён прыдумаў. За тою была нейкая таямнічасць, а за гэтай – нічога: уздыхі, слёзы і смерць неўпрыкметку. І яшчэ дзень назад Колька ўсё гэта і выпаліў бы ёй. А сёння, вось зараз, язык не паварочваўся сказаць ёй гэта. І не таму, што калісьці баба Зося спавівала і даглядала яго. У дзетдоме іх – за сто чалавек, і пра кожнага клапоцяцца, кожнага даглядаюць. Але баба Зося чагосьці чакала, якіхсьці добрых, зычлівых слоў. А іх у тую хвіліну ў Лецечкі не было. І ён вырашыў за лепшае перамаўчаць. Няхай баба Зося так ніколі і не даведаецца, што плялі пра яе дзетдомаўцы. Няхай яна будзе яму бабай Зосяй, а для іншых так і застанецца пані Ядвісяй. Так будзе лепей ёй і дзетдомаўцам. А ён нікому нічога не скажа.

– А я думала... – сказала цяпер ужо баба Зося, так і не дачакаўшыся слова ад Лецечкі.

– Аб чым жа ты думала?

– Думкі мае... Падахвоціць, развесяліць цябе думала.

– Дык падахвочвай, весялі мяне.

– Пра грошы я табе гаварыла ўжо. І не згадаю больш, што б табе яшчэ расказаць цікавае... Выпускнікі нашы, дзетдомаўскія хлопцы, прыехалі. Студэнты...

Прыезду студэнтаў Лецечка не вельмі ўзрадаваўся. Але яго кранула імкненне бабы Зосі хоць такой дробяззю ды дагадзіць яму, і закарцела чымсьці аддзякаваць ёй за гэтую вестку пра студэнтаў, за гісторыю з грашыма.

– А памятаеш, баба Зося, курган пры дарозе? – нечакана для сябе пачаў ён.

– Там немцы яўрэяў расстрэльвалі, ля гэтага кургана іх і пахавалі...

– Не, не, – сказаў Лецечка. Рушылася яшчэ адна тайна, разбіваўся ўшчэнт добры, абжыты свет, які ён і іншыя дзетдомаўцы стварылі і прыстасавалі для сябе. Ён кінуўся ратаваць, што яшчэ магчыма было выратаваць, пачаў хлусіць, нахабна і пераканана: – Нічога ты не ведаеш, баба Зося. Курган той старажытны, і я раскопваў яго, калі ты спала, мы з Козелам і Стасем узялі пажарныя лапаты і пайшлі да кургана...

Колька сам сябе злавіў на нахабнай хлусні: пажарны шчыт быў заўсёды на замку і рыдлёўка была там толькі адна. Але спыніцца і падумаць не выпадала, нёс лухту, бязглуздзіцу: