Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2

Франак Шмігельскі праінфармаваў братоў, што сярод вяскоўцаў разышлася чутка, бытта сыны ў горадзе старога не толькі не даглядалі ды не спрыялі яму, а якраз з бацькі надта здзекаваліся. Бытта білі Лаўрэна ды марылі голадам: калі бацька хацеў чаго-небудзь, напрыклад, баршчу, бонды ці капусты, мусіў употайкі ад родных багатых дзяцей шукаць у звярынцы Соньку Касіла, і масалянка яго падкормлівала, бо інакш — з голаду бы чалавек стары памёр. Бытта нявестка калі і давала свайму свёкру якога балаболу, то гэтак брыдзілася, што посуд і лыжку потым старанна працірала карболкай. Бытта бы нават спаў Лаўрэн у іх, як той сабака,— на галюткай падлозе ў кутку, а пра ложак нават і марыць не мог. Бытта бы паштарка выявіла праз міліцыю, што і калгасная пенсія да Лаўрэна не даходзіць — нявесткі спраўныя забіралі сабе ды дзялілі на ўборы.

А ўсё з-за таго сыны яго гэтак мэнчылі, бо бытта дабіваліся, каб стары прызнаўся, дзе хавае золата, атрыманае ў спадчыну. Яшчэ Лаўрэнаў дзед і прадзед з Налібоцкай пушчы цэлы свой век ганялі па Нёмане аж у Клайпеду плыты, за якія ў Прусіі плытагонам залатымі рублямі плацілі. Лаўрэн сынам бытта бы так і не паддаўся, як яго, беднага, ні муштравалі, як ні мардавалі, як ні здзекаваліся, ні вы-пытвалі.

Лаўрэн бытта бы прыехаў аднойчы ў вёску на ноч, са схованкі ўзяў толькі крыху золата на зубы, а рэшту зноў закапаў туды сама. Вярнуўшыся ў Гродна, зубы тыя сабе ўставіў, паказаў сынам ды нявесткам аб'явіў:

«Бачылі? Астатняе — хай лепш у сырой зямлі гніе да канца свету, чым вам, абармотам такім, чым вашым надто спраўным жанкам карыстацца ім!»

Аўтару гэтага рамана-рэквіема па дзядзьку Лаўрэну сярэдні сын потым прызнаваўся:

— Я тады, б-бляха, з жахам пабачыў — не хочуць чамусьці мяне людзі і слухаць нават. Што — слухаць! Упадзі тады перад зялёнадалін-цамі на калені, разарві на грудзях кашулю, пачні ў дадатак клясціса ды бажыцца і роднай маткай, і ўсімі святымі, шчэ, б-бляха, у доказ стань на вачах у іх зямлю з граззю грызці, што ўсё гэто буйда, што старога ў мяне ніхто не кранаў і пальцам, не казаў на яго кепскага слова, ніколі мы не адбіралі ў яго пенсіі, што ўсе мы, б-бляха, як толькі маглі, бацьку кармілі, паілі і даглядалі, каб цёнгле чалавек быў сыты, у спакоі і дастатку, каб заўсёды свае грошы меў, каб быў незалежны, каб яму цяпло было ды не мулко, каб доўго спаў і смачно з'еў з чыстаго посуду, а ўсё роўна — ніхто не паверыць мне, хоць трэсні! Чамусьці баек ім пра Маркевічаў раптам захацеласа! Уладзік задумаўся.

— Ха! На падлозе спаў — бо так сам захацеў! Карболкай посуд мая жонка яму нібыта выцірала, ха! Кіра, напэўно, і не ведае, што такое карболка — цяпер і на вёсцы не кожная баба чула пра карболку! Жонка выдзяляла яму пажы, відэлец, лыжкі і талеркі, спецыяльны ручнік нават, то і свайму — выдзяляла б, бо такая ўжэ брыдлівая баба ўрадзілася і ніц не зробіш! Але — каб шкадаваць чаго яму?!. Ну, не-е-е, такого не было! Я б за такое ёй!.. I вы-ыдумаюць, б-бляха, чортведамо што!

Уладзіку і на пахаванні было найгорш.

Калі працэсія збіралася вырушыць ад клуба на могілкі, ён першы і ўбачыў спушчаныя скаты ў абодвух «Жыгулях». Спачатку аж не паверыў сваім вачам, таму прыгледзеўся лепш. Не памыліўся — спушчаныя.

З Паўлам яны паставілі машыны на падворку сельсавета. Да скатаў — каб прапароць, з-за плота — падабрацца зусім проста, але ж ці яны маглі тады пра гэта і падумаць! I зараз абедзве машыны стаялі перакошаныя, бо Уладзікавы два колы левыя і абодва правыя Паўлавы — сядзелі на абадах.

Адным словам, братоў Маркевічаў землякі назаўсёды закляймілі. Яшчэ бытта і прыстукнулі пячаткай на векі вечныя — во, гіцлі гарадскія, майце за сваё ды ведайце, што за так гэта вам не прайшло! Бяссільныя цяпер што-небудзь змяніць, з адчуваннем беспаваротнай страты абодва Маркевічы, панурыўшы вінаватыя галовы, насупле-ныя, пакорна тупалі за платформай ды перажывалі.

Недалёка ад Маркевічаў тупалі жонка Крапака Хвядора і ўдава Кавальцовага Макара Тэкля. Маршчатыя бабулі — яшчэ рухавыя. Мелі на сабе бардовыя андаракі з цёмнымі і бліскучымі палоскамі з верху ў ніз ды з кароценькімі махрамі, вытканымі, мажліва, яшчэ да першай сусветнай вайны іхнімі мацяркамі, а мо і бабулямі. Абедзве кабеты трымалі сябе чынна, крочылі незалежна, не спяшаючыся і, бы ад злачынцаў, адводзілі ад братоў вочы, а на тварах ды вуснах сваіх захоўвалі выраз суровай ды сумнай зацятасці. Усё гэта, аднак, ім зусім не перашкаджала захапляцца і божым светам.

Злы Уладзік выразна чуў, як бабулі ажыўлена адна да адной гаварылі: