Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

А першай гадзіне ночы Фрунзе з атрадам міліцыі падышоў да варот турмы на Серпухаўскай.

Запыніліся каля высокай i шырокай жалезнай брамы. I гэтыя глухія вароты, i высозныя цагляныя сцены абапал турмы, i цёмная крэпасць з круглымі вежамі — усё было змрочнае, злавеснае, здаецца, непрыступнае. Фрунзе рашуча пастукаў у браму рукаяткай браўнінга, i неўзабаве ў браме прачынілася невялікае акенца, пыхнула скупое святло ад газавага ліхтара i пачуўся незадаволены голас:

— Хто тут?

Тут жа паказаліся побач з лямпаю рыжыя вусы, пляскаты нос.

— Адчыняй! — запатрабаваў Фрунзе.— Я— начальнік міліцыі. Вядзі да старшага дзяжурнага.

Турэмшчык, угледзеўшы яго афіцэрскую форму, паслухмяна адышоў з ліхтаром i неўзабаве адчыніў вузкія жалезныя дзверы. Фрунзе ступіў у вузкі праём, адхіліў невысокага турэмшчыка — услед за ім пачалі заходзіць i іншыя. Мусіць, усім было крыху вусцішна —трапілі ў шырозную i страшную яміну, быдцам нейкую зямную апраметную.

— Адчыняйце насцеж браму,— сказаў міліцыянерам Фрунзе, а вартавому, які стаяў побач, закамандаваў: — Вядзі ў дзяжурнае памяшканне.

Той павёў яго да яшчэ адной высокай i шырокай, але ўжо з дрэва, можа, i з дубу, брамы, акаванай жалезам, адамкнуў і, свецячы ліхтаром, падаўся ў блізкую цёмную канторку. Пастукаў. Доўга не было ніякага адказу. Пасля хтосьці заспана прабасіў:

— Ну, што там?

— Вас, ваша высокаблагароддзе, хочуць бачыць,— пачціва i, здаецца, апасліва прамовіў вартавы.

Той, чуваць было, скінуў з дзвярэй кручок, адчыніў дзверы. Пры святле ліхтара ўбачыў вартавога i чужых людзей. Наструніўся.

Фрунзе выхапіў з рук вартавога ліхтар i ледзь не папхнуў перад сабою штабс-капітана. Той, з накінутым на плечы шынялём, асцярожна адступіў.

— Вы хто? — не даў яму апамятацца Фрунзе, стаўляючы ліхтар на ненакрыты, зашмальцаваны локцямі стол.

— Я старшы дзяжурны. А вы хто?

Фрунзе назваўся. I тут жа запытаў:

— Чыталі дэкларацыю пра вызваленне палітвязняў?

— Чытаў.

— Мінскі Савет рашыў сёння ж выпусціць палітвязмяў на волю...

— Але...— замямліў той, маладжавы, васпаваты.— Я мушу далажыць начальніку турмы... А ён дома...

— Вось распараджэнне,— падаў яму паперыну Фрунзе.— 3 сённяшняга дня ваш шэф — ужо не начальнік турмы. Так што няма каму дакладваць... Па-другое, калі вы будзеце цягнуць ката за хвост, дык мы пасадзім вас самога. Ясна?

Штабс-капітан завагаўся, але калі сюды зайшло пяць-шэсць узброеных міліцыянераў, уздрыгнуў i запытаў са страхам:

— Вы цалкам усведамляеце, што робіце?

— Цалкам. Яшчэ нядаўна тыя, каго вы ахоўвалі, лічыліся дзяржаўныя злачынцы, а цяпер яны — народныя героі,— сказаў Фрунзе.— Рэвалюцыя не можа цярпець, каб народныя героі хоць хвіліну пакутавалі ў няволі... Вядзіце нас у ваша пекла, загадвайце адчыняць камеры i выпускаць пакутнікаў.

— Што за нерашучасць, ваша высокаблагароддзе?! — са здзекам прамовіў Клёнаў i рэзка тыцнуў афіцэру браўнінгам пад рабро.— А па-другое, прасіце, каб узялі вас пад ахову. Іначай тыя, каму вы ўпякліся ў косці, могуць абысціся з вамі няласкава...

— Мушу падпарадкавацца насіллю...— мармытнуў той.

...Праз паўгадзіны ўсе мінскія палітвязні выйшлі на волю. Сярод ix быў i Алесь Нямкевіч.

2.

З хронікі падзей у Мінску

за першую палову сакавіка 1917 года

4 сакавіка ўжо ўвесь горад убачыў, што няма старой паліцыі i замест яе нясе ахоўную службу народная міліцыя, уведаў, што зменена ўлада.

Гэтая вестка хутка ўляцела амаль у кожны дом, узбудзіла мінчукоў, i яны дружна вывалілі на вуліцы. Збіраліся ў вялікія гурты, распытвалі альбо расказвалі самі, што дзеецца ў сталіцы i тут, гудзелі, спявалі песні. 5 сакавіка мінчукі i салдаты таксама з раніцы былі на вуліцах, здаецца, запоўнілі ўвесь горад. Спачатку цешыліся ад узрушэння i радасці, а пасля па камандзе шустрых цывільных i вайсковых людзей з ахвотаю, з вясёлым настроем пастроіліся ў велізарную, не акінуць вокам, калону i з рэвалюцыйнымі транспарантамі, з песнямі прайшліся туды-сюды па прылеглых шырокіх вуліцах.

Каб даць выявіцца ва ўсю моц народным эмоцыям, а заадно не дазволіць ім выплеснуцца з берагоў, новая ўлада 6 сакавіка задумала хітры, нават, можна сказаць, мудры ход: наладзіла для агромністага, можа, i пад сто тысяч чалавек, натоўпу спектакль — «торжественное празднование обновления России».

Узбуджаных мінчукоў, салдатаў абачліва запрасілі на Саборную плошчу — на свядома задуманае ўрачыстае набажэнства, дзе ўсе пабылі ў адным людскім моры, адчулі еднасць i ўзнёсласць, а таксама міжволі, без ніякага прымусу «смирили» свае бунтоўныя душы i ў думках, сэрцы «присягнули» на вернасць Часоваму ўраду, «с волнением посозерцали», як камандуючы Заходнім фронтам «произвел смотр войскам новой России и произнёс строгую, патриотическую речь», пасля паслухалі «пламенные, революционные» прамовы петраградскага думца ІІІчэпкіна, мінскага гарадскога галавы i «представителей общественных организаций».