Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Панове,— прамовіў.— Вы, канечне, ужо ведаеце: учора цар Мікалай Другі, a ўслед за ім i яго брат адмовіліся ад трона. А гэта значыць, што ў Расіі перастала існаваць манархія. Дазвольце павіншаваць вас з бліскучай народнай рэвалюцыяй!

Зала зноў з ахвотаю i адданасцю ўчыніла авацыю. Васілевіч таксама моцна, аж балелі далоні, пляскаў, узбуджана пазіраў то на спакойны прэзідыум, то на ажыўлены люд у зале, то на прыгожыя чырвоныя крэслы, на праход з доўгім зялёным ходнікам, на белыя, з пазалотаю па краях ложы i бельэтажы з люстрамі, на высока падвешаную галоўную электрычную люстру i адчуваў п'янкое ўзрушэнне.

Тое, што ён чуў i бачыў, было неверагоднае. Усе віталі падзенне таго, каму дагэтуль не толькі верна служылі, але каго, здавалася, любілі. Як бацьку. Гэты ж самы Самойленка ўвосень чатырнаццатага падносіў Мікалаю Другому хлеб-соль, кляўся, што i ён, i мінскае земства аддадуць усё да апошняй кроплі крыві дзеля царскай славы, веры i Айчыны...

Дык што гэта такое? Калі была шчырасць? Тады? Цяпер? Ці яе не было i няма, была i заўсёды ёсць, будзе «вера, адданасць, любоў» да таго, хто ва ўладзе?

Самойленка падняў руку—каб яму дазволілі гаварыць далей.

— Панове,— пасля прамовіў па-ранейшаму, здаецца, бадзёра.—У нашым прэзідыуме знаходзіцца шаноўны петраградскі госць — дэпутат Дзяржаўнай думы пан Шчэпкін. Па-першае, мы рады вітаць яго, а па-другое, папросім, каб ён расказаў нам пра петраградскія падзеі, а таксама выклаў знешнюю i ўнутраную палітыку новага, Часовага ўрада...

Справа ад яго падняўся пажылы, салідны чалавек у чорным гарнітуры, схіліў галаву ў знак знаёмства ды падзякі за воплескі i, трымаючы ў абедзвюх руках цёмную папачку, пайшоў да высакаватай, з дзяржаўным гербам Расійскай імперыі трыбуны.

На трыбуне ён паклаў папку. У зале запанавала ледзь не мёртвая цішыня. Госць абапёрся на краі трыбуны далоньмі i без паперкі пачаў расказваць пра лёс Расіі ў гэтай вайне — аж да ўчарашняга дня, да аб'яўлення Часовага ўрада.

— Панове,— прамовіў пасля.— Сёння сталічныя газеты ўжо апублікавалі праграмную дэкларацыю новага ўрада. Паколькі вы тут, можа, яшчэ не ўсе прачыталі гэтую дэкларацыю, то з вашага дазволу я пазнаёмлю вас з яе зместам.

Ён памяняў позу, дастаў з папкі лісток.

— «В своей настоящей деятельности,— пачаў чытаць,— кабинет будет руководиться следующими основаниями:

— 1) Полная и немедленная амнистия по всем делам, политическим и религиозным...»

— Выдатна! — радасна зашаптаў Муху Васілевіч.— Значыць, выпусцяць Лашковіча i Нямкевіча...

— Пачакай,— перапыніў той.— Слухай.

— 2) «Свобода слова, печати, союзов, собраний и стачек...— чытаў далей аратар.— 3) Отмена всех сословных, вероисповедных и национальных ограничений»...

Як пачуў апошняе, Васілевіч аж уздрыгнуў ад новай радасці. Напружыўся: што яшчэ дадасца да гэтага — «отмена национальных ограничений»? Але петраградскі госць нічога больш не дадаў, пачаў называць новае: 4) пра выбары ва Устаноўчы сход, 5) пра замену паліцыі народнай міліцыяй, 6) пра выбары ў органы мясцовага самакіравання, 7) пра нераззбраенне i нявывад з Петраграда воінскіх рэвалюцыйных часцей, 8) пра новыя салдацкія правы.

— Панове,— Шчэпкін паклаў паперку ў папку i зноў абапёрся далоньмі на трыбуну.— Дэкларацыя ўзгоднена з Петраградскім Саветам, які заклікае падтрымаць яе i Часовы ўрад, паколькі новая ўлада «идет по линии осуществления намеченных задач»...

— Цікава. Значыць, Савет добраахвотна аддаў уладу Часоваму ўраду! — цяпер ужо Муха нахіліўся i шапнуў яму.— I заўваж: дэкларацыя даволі стрыманая. У ёй многага няма, чаго дабіваліся некаторыя партыі. У прыватнасці, сацыял-дэмакраты. А якраз яны сваімі рэвалюцыйна-дэмакратычнымі лозунгамі прыспешылі рэвалюцыю...

— I пра «отмену национальных ограничений» зусім мала i туманна,— прашаптаў Васілевіч, чуючы, што шэпчуцца ў зале i іншыя. Неўзабаве Самойленка аж мусіў пастукаць алоўкам па графіне з вадой, каб усе слухалі ўважліва, не спяшаліся «мыць костачкі» новаму ўраду i яго дэкларацыі.

— Выступі...— нечакана натхніў на дзёрзкасць Муха.— Запатрабуй большых тлумачэнняў... Не бойся. Сам жа чуў: цяпер свабода слова, сходаў, саюзаў, друку...

— Панове,— расхваліўшы Часовы ўрад як найвялікшую вяршыню рэвалюцыі, сказаў Шчэпкін.— Я ўпаўнаважаны заклікаць вас падтрымаць Часовы ўрад, яго дэкларацыю, а таксама пераўтварыць кіруючы апарат у Мінску, у губерні i захоўваць спакой, не перапыняць мірнай працы, дружна спрыяць Расіі ісці па новым шляху...