Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Канечне, трэба, каб якраз вы, мінчукі, ігралі цяпер на першай скрыпцы,— не пазіраючы ім у вочы, прамовіў Кужэльны.— Але... салістамі быць вы не можаце.

Лашковіч i Васілевіч паапускалі галовы, слухалі.

— Вас выкачалі, выпацкалі, зрабілі ворагамі сваіх жа бацькоў...— рэзка, нібы папікаючы, прамовіў Кужэльны.— Адпаведна, вы выбываеце з гульнi. А вось мы — іншае... БАК улічыў вашу... ну, няўдачу, ці што... Мы пайшлі іншым шляхам: прызнаём Саветы i змушаем ix супрацоўнічаць з намі...— Ляпнуў далонню сабе па грудзіне.— Ужо тое, што я вось тут маю пісьмовы дазвол улады на скліканне нашага з'езда, гэта — вялікая перамога!

Кужэльны па-пераможнаму зірнуў на ix, разгубленых.

— Пра нашу тактыку i стратэгію мы пагаворым пазней, на кватэры,— прамовіў пасля.— А цяпер я іду да Ландара...

Лашковіч i Васілевіч амаль у адну хвіліну паўскідалі галовы: што — ідзеш без нас?

— Вы, як скампраметаваныя, можаце сапсаваць усю абедню,— адчуўшы іхнія думкі, сказаў Кужэльны.— Я павяду іншую, вельмі тонкую гульню. Упрыцірачку.

— Гулі — небяспечная рэч...— хмурна прамовіў Васілевіч.

— Але без ix палітыкі не бывае...— усміхнуўся Кужэльны. З хвіліну памаўчаў, а пасля нібы супакоіў: — Не бойцеся, я не хачу адпіхваць вас ад краёвай улады. Кожнаму знойдзем месца.

Пасля, на Петраградскай, калі Кужэльны зайшоў у невысокі цагляны будынак Савета, Васілевіч запытаў у змрочнага Лашковіча:

— Ну, што ты скажаш?

— З завадатарскімі замашкамі, але не дурань,— адказаў той.— Хочаш ці не хочаш, a мусім пайсці за ім. У яго руках — пэўны шанец.— Прайшоўся, кусаючы вусны.— Нашмат большы, чым у нас.

— Цікава, як пойдзе яго гамонка з Ландарам?! — прамовіў Васілевіч, таксама кусаючы вусны.— Таму ж i Петраград трэба слухаць, i са сваёй пазіцыі саступіць не захочацца. Асабліва — нам.

— Баюся я: ва ўсім гэтым ці не схавана, як кажа гэты наш новаяўлены месія, вялікая гульня,— уздыхнуў Лашковіч, чмыхнуў. Раз-другі.— Слабую сірату бог любіць, але шчасця шкадуе...

— Ну, калі ўжо цяпер на нас не пазважаюць, то не пазважаюць ужо ніколі...— запаліста сказаў Васілевіч.

Ніхто так добра i не ўведаў, пра што i як гаварылі Ландар i Кужэльны, але пасля адзін i другі расказвалі пра гэтую сустрэчу па-рознаму, дык можна ўявіць, што праходзіла яна прыкладна так.

Ландар — таксама маладжавы, з высокім ілбом i гладка зачасанымі назад цёмнымі валасамі, з трошкі выкатнымі вачыма, з чорнымі, сям-там сіваватымі вусікамі, у чорным касцюме i белай кашулі, пад гальштукам — падаў белую інтэлігенцкую руку i нібы здзівіўся: — Вы адзін?

— Я маю паўнамоцтвы ад Народнага камісара па справах нацыянальнасцей Сталіна i ад беларускага народа,— пафасна («Напышліва»,— скажа Ландар, «Годна»,— будзе гаварыць Кужэльны) адказаў візіцёр.

— Ад усяго народа? — усміхнуўся Ландар, сядаючы ў крэсла.

— Ад усяго,— без ніякага сумнення прамовіў Кужэльны.

— Ясна,— зноў паблажліва ўсміхнуўся гаспадар пакоя.— Дык пра што пачнём перамовы?

— Пра ўладу.

— Можа, i правільна. Давайце адразу браць быка за рогі.

— Пасля таго як 4 снежня Саўнарком РСФСР прыняў маніфест да ўкраінскага народа i прызнаў права ўкраінцаў на самавызначэнне, мы адчулі: Саветы, бальшавікі могуць скрануць з месца абцяжараную калымагу — пачаць больш-менш справядліва вырашаць нацыянальнае пытанне. Адпаведна, мы з надзеяй глядзім на Савецкую ўладу.

— Без гэтага ні Сталін, ні я не вялі б з вамі перамовы.

— Тое, што вы, Аблвыкамзах i Саўнарком, узялі ў свае рукі ўладу на Заходнім фронце, мы падтрымліваем. Мы хацелі б толькі папоўніць гэтыя органы сваімі землякамі. А вось што датычыць краёвай улады...— Кужэльны адкінуўся на спінку крэсла, i яно цяжка зарыпела,— У гэтым сэнсе Аблвыкамзах i Саўнарком — усяго толькі абласная ўлада. Заходняй, як вы называеце, вобласці. А што гэта — вобласць? Гэта ж тая сутнасць, тое найменне, што былі i раней — Паўночна-Заходні край... Мы хочам такіх адносін, як i да ўкраінцаў. Права на самавызначэнне. Мінімум аўтаноміі. Іначай рэвалюцыя будзе тычыцца ўсіх — толькі не нас. Значыць, трэба не толькі ўводзіць у нашы органы i нас, беларусаў, але карэнна рэарганізаваць ix.

— Як? — пільна зірнуў на яго Ландар.

— На Украіне, здаецца, заўтра-паслязаўтра збярэцца 1-шы Усеўкраінскі з'езд Саветаў i аб'явіць Украіну рэспублікай Саветаў. Вы тут, маючы сілу i не лічачыся з намі, нават слухаць не хочаце пра такое. Значыць, мы праводзім з'езд i выбіраем часовы орган улады — Арганізацыйны выканаўчы Камітэт. Ён увойдзе ў кантакт з Саўнаркомам РСФСР. Пасля мы склічам Нацыянальны Устаноўчы сход i выберам свой, беларускі, Савет рабочых, сялянскіх i салдацкіх дэпутатаў, вызначым лёс Беларусі, арганізацыю краёвага кіравання, зямельнае ўладкаванне, дэмакратызуем армію...