Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Яго пахмурнасць перадалася i Алесю Нямкевічу. Ён адчуў: яны розныя людзі, ідуць, набліжаюцца да небяспечнай мяжы...

Назаўтра Рак-Міхайлоўскі адкрыў з'езд, на які сабралася некалькі соцень дэлегатаў (чакалі не меней 900). Спачатку рашылі: чакаць папаўнення, а сход лічыць нарадаю. Праз дзень, 7 снежня, пасля доўгіх спрэчак з'езд усё-такі аб'явілі паўнамоцным.

Аднак з'езд да канца не давялі: прыйшла звышультыматыўная тэлеграма ад БАКа, дзе ад Вялікай рады патрабавалі «сход ад 5 снежня лічыць сходам, ніякіх рашэнняў не прымаць, іначай будуць пагібельныя вынікі».

У гэтыя дні ўзброеныя сілы Рэўкома, ужо маючы загад Вярхоўнага галоўнакамандуючага, абяззброілі i выслалі з Мінска ўкраінскія часці, кіраўнікоў мясцовай Украінскай рады арыштавалі, беларускі полк далучылі да 289-га запаснога палка, абкружылі штаб i часці Доўбар-Мусніцкага. Бачачы, які лёс украінскіх i беларускіх часцей, генерал Доўбар-Мусніцкі рашыў не здавацца, нават загадаў свайму штабу ўзяць Мінск у свае рукі. Рэўком падцягнуў у горад большую сілу, абяззброіў i польскія часці, a ўсіх афіцэраў i генералаў арыштаваў. Ды часці Доўбар-Мусніцкага, самога генерала чакаў іншы лёс, i неўзабаве, відаць, асцерагаючыся варожасці з палякамі, міжнароднага ляманту, Вярхоўны галоўнакамандуючы Крыленка загадаў вярнуць польскім часцям зброю, афіцэраў i генералаў вызваліць i ўсіх накіраваць з Мінска пад Бабруйск (разам з польскім корпусам пайшлі вандраваць па пакручастых сцежках Доўбар-Мусніцкага i землякі Алеся Нямкевіча — былыя настаўнікі Лямбовіч i Кірыковіч, аднавяскоўцы Дзяжко, Гарбуковіч i Дземідовіч).

8.

Набліжалася палова снежня, ужо астудзілася неба, выстыла зямля, але ўсё дзьмуў-выў сыры вецер, ліў сцюдзёны дождж, падаў буйны мокры снег i тут жа раставаў — зіма лажылася марудна, нібы баючыся неўтаймоўных, гарачых людскіх страсцей.

Сёння — зноў непагадзь. Лашковіч i Васілевіч стаялі каля халоднай вакзальнай сцяны, сумна пазіралі на халодную хлёпанку i цярпліва чакалі петраградскага цягніка. Лёгкі на прастуду, Лашковіч пачаў ужо чхаць i нават глуха кашляць. Такое стылае надвор'е было не для яго хворых лёгкіх.

Васілевіч раз за разам зыркаў на гадзіннік, злаваўся: дзе той цягнік? Чаму ён так позніцца? Хочаш ці не хочаш, а вось калей i чакай: учора Кужэльны прыслаў ім уладную тэлеграму: «Прыязджаю заўтра. Знайдзіце прытулак, сустракайце».

Да сёлетняй вясны Лашковіч i Васілевіч нават не чулі пра гэтага Кужэльнага, выхадца з сялянскай сям'і з Рэчыцкага павета, які ў свой час падаўся ў Петраград, папрацаваў рабочым на сталічных заводах, паступіў ва універсітэт i скончыў яго, вёў асветную работу сярод землякоў, а вось нядаўна са сваімі аднадумцамі ўтварыў БАК i праз яго спрабуе стаць лідэрам усяго іхняга руху. Як ім здалося, ён, адарваны ад краю чалавек, не вельмі лічыцца ні з імі, мінчукамі, ні з петраградскімі суполкамі Гартнага, Чарвякова, чамусьці ўявіў; толькі ён можа зрабіць тое, што трэба.

Вось нарэшце паказаўся на нізкім шэрым небасхіле жаданы белы дым, што вельмі не ўздымаўся, a падаў долу. Неўзабаве вынырнуў i цёмны цягнік, паволі набліжаючыся i цяжка чухкаючы.

Кужэльны пазнаў ix першы — яшчэ з тамбура. Хітнуў галавою i пакрочыў сюды — сярэдніх гадоў, высокі, статны, у зімовым шэрым паліто i каракулевай шапцы.

— Ну здарова, брацця! — паблажліва ўсміхнуўся, ткнуў пад паху кіёк i падаў аднаму, а пасля i другому вялікую сялянскую руку,

Паціснуўшы гэтую дужую лапу, Лашковіч запытаў:

— Вы — адзін?

— Але,— стрымана адказаў той.— Мае, Жылуновічавы, Чарвякова прыхільнікі прыедуць заўтра-паслязаўтра.— Зморшчыўся, зірнуўшы на дажджлівае неба i спрабуючы не сустракацца позіркам, запрасіў: — Давайце зойдзем у будыніну. Тут мы хутка прастудзімся.

Зайшлі. Вымкнуліся з пасажырскага гурту, збочылі ў зальны кут, да ёмістага паштовага, залітага чарнілам стала.

— Ну, які настрой, брацця? — пасміхнуўся Кужэльны.

— A ў вас? — суха запытаў Лашковіч.

Кужэльны спачатку са спачуваннем зірнуў на белы Лашковічаў твар, а пасля ўхмыльнуўся:

— Раўнуеце? Злыя?

Лашковіч i Васілевіч адразу ж зразумелі, што хацеў сказаць госць, з чаго пераможна пасміхаецца.

— Давайце, калі ласка, без амбіцый, звадаў, грызні...— падаў голас Васілевіч, ужо ведаючы задзірысты i самалюбны характар Кужэльнага.— Не так важна, хто парулюе, як важна, што выйдзе.

— Згодзен,— затаіў ухмылку Кужэльны.— Толькі без чмыхаў!

— Патлумачце,— па-ранейшаму суха буркнуў Лашковіч.