Генрых Далідовіч - Свой дом

Прайшоў крыху моўчкі, а пасля прыхіліў другой рукой да сябе і Лашковіча:

— Хоць цяпер і раніца, але нашу вялікую падзею не грэх адзначыць і раніцай. Хадзем, хлопцы, кульнём на кілішку нямецкага шнапса!

— Не, я не магу,— адразу адмовіўся Васілевіч. Узрушанаму, яму хацелася пабыць аднаму.

— Баішся не толькі нямецкага духу, але і пітва?— пажартаваў Ян.

— Дзіця хворае, трэба бегчы дадому,— адказаў. Сапраўды, яго самы меншы сын быў не зусім здаровы, меў запаленне лёгкіх, але цяпер гэта была не самая важная прычына, чаму ён не хацеў пайсці з даўнімі сябрамі, хто цяпер адыграў найбольшую ролю ў тым, што адбылося.

Калі Антон Ланкійскі і Лашкевіч пакрочылі на блізкую ўжо Храшчэнскую, Ян затрымаўся.

— У мяне, Сымоне, гэтаксама нялёгка на душы,— сказаў.— Я выхаваны на многіх культурах, але найбольш — на рускай. Тое, што мы парвалі з Расіяй, балюча і мне. Але так цяпер трэба. Гэта — крайняя мера, каб змусіць расійскі ўрад нарэшце ўважыць нас. А што да рускай мовы, культуры, мы ад яе не адвернемся, як нельга адсланіцца ад усяго прыгожага.

І яшчэ:

— На днях мы вернемся ў Вільню. Бог ведае, як далей складзецца наш лёс, як лягуць нашы сцежкі-дарожкі. Дык хачу сказаць табе дзве рэчы, Сымон, на развітанне. Сумную і радасную. Сумная: пабыў я з вамі паназіраў і засмуціўся. Шмат сярод нас хворых, сухотнікаў: Лашкевіч, Нядоля, Заяц, Еўзікаў, я... Значыць, мы ўжо не доўгажыхары. Але мне і радасна: дзякуй богу, не страшна паміраць! У помач, у працяг нам нарасло шмат маладой таленавітай сілы, і яна пацягне далей тое, што цягнулі мы ды надарваліся без пары, без часу. Як ні цяжка, нават невыносна, Сымоне, але я веру ў нашу светлую будучыню!

Васілевіч падняў галаву: у глыбока запалых Янавых вачах выплылі слёзы.

«Увесь час лічыў, што ён жалезны,— здзівіўся.— А ён, бач, чуллівы!»

— Ну, будзь! Не маркоцься!— Ян моцна паціснуў яму руку, усміхнуўся праз слёзы, рэзка павярнуўся і шпарка пайшоў да роднага дома.

Таня, ужо не худая, а зусім схуднелая, пакрытая на шчоках нібы мохам, са здзіўленнем зірнула на яго вялікімі, з застылым сумам вачыма. Мусіць, быў вельмі стомлены, але і зусім са страчанай духоўнай сілай. Найперш ад нерваў, якія ўжо даўно надарваныя і расхістаныя.

Раней, хоць і стамляўся, але распранаўся і заходзіў у пакойчык, які ўсе яшчэ наймалі ў Сацункевіча, гарэзна — дзеля дзяцей: двух сыноў і дзвюх дачок.

— Ну, што там выйшла? — запытала Таня.— Што — немцы разагналі і пратрымалі ноч у халоднай?

— Не,— прамовіў і сеў нераспрануты на адзіным у пакоі ложку (на ім спала Таня і меншы сын). На тапчане спалі дочкі, а ён з большым сынам спаў на матрацы на падлозе.

— Пасварыліся паміж сабой?

— Не. Аб'явілі БНР. А я нават трапіў ва ўрад.

— Парвалі з Расіяй?

— Парвалі.

Таня цяжка ўздыхнула, зразумеўшы, чаму ён як пабіты. Яна мала цікавілася палітыкаю, задавальнялася тым, што ён расказваў, для яе быў найвялікшы клопат — трымаць на сваіх плячах сям'ю.

— Можа, калі трапіў у начальнікі, нарэшце, кватэры сваёй, хоць самай маленькай, даб'ешся, на кавалак хлеба будзеш мець...— па-свойму ацаніла пачутае Таня. І, здаецца, не знянацку, а з таго разліку, спадзявання, якое мела раней, з-за якога часта адпускала яго на тлумную і небяспечную работу.

«Баюся,— падумаў сам сабе,— каб хутка яшчэ горай не было...»

7.

З дакладной Мінскаму падпольнаму раённаму камітэту РКП (б)

«27 сакавіка 1918 года

Як расказаў мне ўчора Лашковіч, Ланкійскія хадзілі ў Беларускае народнае прадстаўніцтва.

Там іх сустрэла кіруючая купка на чале са Скураным. Пасля ўзаемных хітраватых бадзёрых прывітанняў слова ўзяў Антон Лашанскі, як старшыня віленскай дэлегацыі, расказаў пра віленскія і мінскія падзеі самага апошняга часу.

Далей адбылася прыкладна такая размова:

Антон Ланкійскі. Мы ведаем, што вы, пан Скураны, пакрыўдзіліся, адышлі ад агульнага беларускага руху, ідзяце са сваёй суполкай асобна. Нават больш — цяпер вы спрабуеце скампраметаваць перад немцамі Грамаду і ўсе сілы, што яна аб'яднала, ды спрабуеце сваёй яўнай нямецкай арыентацыяй сцвердзіць сябе.

Дазволю патлумачыць, пан Скураны: немцы цярпіма адносяцца да таго, што ўтварылася незалежная БНР. Гэта — не вельмі шмат, але і не мала. Але калі вы будзеце і далей чужыніцца, шаптацца з немцамі, каб найперш падбаць пра сябе, то гэтым можаце панесці велізарную шкоду нашай агульнай справе, бо вас могуць спажыць супраць таго, што ўжо адбылося. Дык ваша «Прадстаўніцтва» павінна не абскокваць Раду Рэспублікі, а мусіць уліцца ў склад апошняе і, нягледзячы на розніцу ў сацыяльных поглядах, у гэты выключны момант будаваць Бацькаўшчыну супольна з сацыялістамі, паклаўшы першы камень пад гэтую будоўлю.