Генрых Далідовіч - Свой дом

Ленін уважліва выслухаў Мяснікова, а калі той сеў, павярнуўся да яго.

— Прашу, таварыш Жылуновіч, вашы аргументы.

Ён паволі падняўся і, ведаючы, што Ленін яшчэ

да 1917 года напісаў нямала прац пра нацыянальнае пытанне, цяпер уважліва адносіцца да клопатаў, просьбаў вялікіх і малых народаў, цёпла выказваецца асабіста пра іх, беларусаў, не захваляваўся, адчуў спакойнасць, што добра спрыяе самавалоданню і развазе.

— Мне здалося, што таварыш Мяснікоў гаварыў шчыра,— прамовіў ён,— Буду шчыры і я. Не ведаю: мопса, і найвышэйшая мэта для ўсяго чалавецтва — адзіп дзяржаўны арганізм, адна мова, адна культура. Можа. Не буду спрачацца. Але таварышу Мяснікову і яго сябрам-іншародцам, якія лёгка русіфікаваліся, вельмі нецярніцца адвабіць ад свайго і астатнія нацыянальныя меншасці, адным рыўком трапіць у наданую будучыню...

Бачачы, што Леніну цяжка стаяць, але той не хоча замінаць яму, дык нават не варушыцца, Жылуновіч зрабіў паўзу і перавёў позірк на крэсла за сталом — Ленін сапраўды крануўся туды і сеў.

— Працягвайце, таварыш Жылуновіч,— падпёр правай далонню падбародак і зірнуў на яго ўважліва і, здаецца, цікаўна ды цёпла. Можа, як і на рабочага, які здольны не толькі працаваць каля станка, але і займацца літаратурай, палітыкай, вырас у буйнага дзеяча. Мяснікоў і Калмановіч у гэты час папунсавелі, сядзелі наструненыя і нібы недаўменна пазіралі на Леніна, а Сталін на нікога не глядзеў, апусціў галаву.

— Я — сын таго амаль дзесяцімільённага народа, які і раней не прызнавалі, і цяпер многія, у тым ліку і некаторыя нашы камуністы, не лічаць за народ, а за галінку вялікага рускага дрэва,— сказаў Жылуновіч.— Сапраўды, беларусы, бадай, з найменш развітым нацыянальным пачуццём за ўсе іншыя народы і народнасці былой Расійскай імперыі. На тое шмат прычын. Але толькі не галоўная прычына ў тым, што сам наш народ адмовіўся ці адмаўляецца ад усяго свайго: ад дзяржавы, ад мовы, ад культуры. Не! Яшчэ ў даўніну Полацкае княства спрабавала быць самастойным, самастойнасці дабіваліся і дабіліся нашы землі ў Вялікім княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай. А ўжо толькі тое, што якраз на беларускай мове ўпершыню сярод усходніх славян надрукавана кніга, выдадзены адзін з першых у Еўропе сістэматызаваных законаў па ўсіх галінах тагачаснага права — Статут, сведчыць, што і наша мова, культура таксама былі самастойныя і развітыя. Ды лёс склаўся так, што блізкія па землях і духу дзяржавы, польская і расейская, зрабілі шмат, каб нашы продкі не толькі не падняліся, але, наадварот, каб страцілі ўсё. Стагоддзі мы зведалі паланізацыю, а апошнія амаль 150 гадоў жорсткую русіфікацыю. Канечне, моц, дух нашага народа тухлі, але ва ўсе часы былі тыя, што дзеля адраджэння народа ішлі і на плаху. Гэтая вайна, адна і другая рэвалюцыі ажывілі, узбудзілі не толькі жменьку нашых свядомых сіл альбо нацыяналістаў, як той-сёй сцвярджае, але і ўвесь наш люд. Канферэнцыя беларускіх камуністычных секцый, калі сказала сваё рашучае слова пра беларускую дзяржаўнасць, улічвала не толькі думку нашых камуністах, але і агромністага натоўпу нашых бежанцаў, параскіданых па ўсёй Расеі, вялікай масы нашых чырвонаармейцаў, значнага слою нашай інтэлігенцыі і, галоўнае, карэннага люду, які праз пакуты прыйшоў да высновы, што ў яго павінна быць дзяржава. Дык што — забіваць гэтую мару, цягу дзеля будучых светлых мэт? Але дазвольце тады запытаць: ці будуць гэтыя мэты светлыя, калі мы будзем ісці да іх гвалтоўна, па крыві і слязах?

Перавёў позірк на Мяснікова — той апусціў галаву і, ужо зачырванелы, нават з ярка-цёмнымі плямінамі на шчоках, уважліва слухаў.

— Вы, таварыш Ленін, летась у артыкуле «Удержат ли большевики государственную власть?» надзейна і слушна сказалі, што трэба «немедленное восстановление полной свободы для Финляндии, Украины, Белоруссии, для мусульман и т. д.». Сапраўды, тут да месца гэтае «восстановление свободы». Камуністы з Мінскага Савета, Губрэўкома, хоць сярод іх шмат небеларусаў, таксама цяпер зразумелі гэта, цяпер не супраць беларускай дзяржаўнасці,— усё ж захваляваўся, дык відочна ў нос сказаў Жылуновіч.— А вось таварыш Мяснікоў са сваімі калегамі па-ранейшаму зацята, я сказаў бы нават не на жыццё, а на смерць, вядзе супраць нас, а цяпер ужо і супраць Мінчукоў вайну. Я паважаю таварыша Мяснікова як партыйнага і дзяржаўнага дзеяча, які нямала зрабіў для рэвалюцыі, найперш на былым паўтарамільённым Заходнім фронце, але што да нацыянальных спраў, то смела сцвярджаю: тут ён абмежаваны альбо вельмі паспешлівы. Калі пайсці за ім, то можна дапасці да вялікай бяды, самае малое да тэрору супраць нацыянальнае дэмакратыі. І яшчэ, таварыш Ленін. Мы ведаем, што ЦК, Савецкі ўрад добра ўяўляюць, якая пагроза, натхнёная Антантай, ідзе з буржуазнай Польшчы. Мы ж, беларусы, адчуваем яе кожнаю жылкаю. Польская буржуазія, штурхаючы на Усход Пілсудскага, Доўбар-Мусніцкага, замахваецца і на пашы, і на ўкраінскія, літоўскія, і на многія расейскія землі, бессаромна манячы свету, што гэта спрадвечна польскае.