Генрых Далідовіч - Свой дом

— Калі вы і цяпер не прыслухаецеся да нашага голасу, да голасу ўсіх беларускіх камуністаў, то я не змагу болей заставацца з вамі ў адным камісарыяце!..

— Гэта што — ужо шантаж? Ультыматум?

— Крык душы.

— Трэба ўмець стрымліваць сваю душу,— Сталін рэзка вытрас попел з люлькі ў попельніцу.

— Асабіста я — не магу. Доўгі час цярпеў, закусваў вусны, як мог падтрымліваў партыю і Савецкі ўрад, але цяпер, калі мы тварам да вас, а асабіста вы — усё задам, буду пратэставаць, крычаць на ўвесь свет! Па-другое, мы кідаем кліч: «Беларусы — дахаты!» Будзем самі ўтвараць у Мінску беларускі ўрад...

— Камуніст! — з ухмылкаю хітнуў галавою Сталін.

— Камуніст. Маладзейшы па стажы за вас з Мясніковым, але шчыры.

— Не. Вы яшчэ не сапраўдны камуніст. Не загартаваны, не біты. Не пераадолелі пачуццяў, жывяце не па законах цвярозасці і халоднага розуму.

— А хіба трэба вынішчаць у сабе ўсё жывое?

— Можа, і так...

— Але машына можа не толькі ствараць, яна здольная і разбураць, нішчыць. Усё запар.

— Не,— зноў пахітаў галавою Сталін, набіваючы трубку новым тытунём.— Вы — не стратэг. А нестратэгі — кепскія палітыкі...

— Пра гэта, таварыш Сталін, калі захочам, мы можам падыспутаваць у вольны час,— таксама ўжо аспакайнела прамовіў Жылуновіч.— Цяпер мяне цікавіць іншае: які ваш тактычны і стратэгічны адказ на рэзалюцыі нашага з'езда?

— Я павінен расказаць пра нашу «мілую» бяседу таварышу Свярдлову,— ужо непарушна, марудна адказаў той.— Наш адказ атрымаеце пазней.

— Дзякую,— прамовіў Жылуновіч, падняўся.— Да пабачэння.

— Усяго добрага,— холадна буркнуў Сталін, не падымаючы галавы і далей пхнучы шчопаць тытуню ў сваю любімую люльку.

Жылуновіч шпарка выйшаў з кабінета. Ён не ведаў, што ўслед закруціцца хуткае кола: Сталін тут жа пазвоніць Свярдлову і распаяла яму пра іхнюю гутарку і пра тое, што Жылуновіч не згадзіўся з пастановаю ВЦВК пра Заходнюю камуну, а Свярдлоў адразу затэлефануе Леніну. К вечару гэтага дня Сталін будзе ўжо добра ведаць, як у ВЦВК і ЦК РКП (б) ацанілі тое, што рашыла Канферэнцыя беларускіх камуністычных секцый.

4.

25 снежня пазванілі з Наркамнаца. Мяккі і далікатны жаночы галасок папрасіў, каб як хутчэй да іх «падышло кіруючае ядро Белнацкома і ЦБ беларускіх камуністычных секцый».

Жылуновіч, які трымаў трубку каля вуха, слухаў і паволі затрывожыўся (відаць, будзе ўсім наганяй за яго ўчарашнюю рэзкасць), і заадно захваляваўся: няўжо з іншага боку падзьмуў вецер? Каму пазваніў, па каго паслаў, і неўзабаве ўлад ён, Чарвякоў, Лагун, Дыла шпарка пакрочылі ў Наркамнац.

Сёння не затрымалі ў прыёмнай ні на хвіліну. Як толькі зайшлі, распрануліся, дык іх адразу запрасілі ў кабінет Сталіна.

Той, у звыклай трошкі зашырокай паўвайсковай форме, у мяккіх белых ботах, дымячы з люлькі, паходжваў уздоўж сцяны з крэсламі. Убачыўшы іх, заўсміхаўся, пайшоў насустрач і кожнаму з іх падаў лёгкую і мяккую руку, ветліва запрасіў садзіцца. Сам не падаўся за свой начальніцкі стол, не зазначыў розніцу паміж ім і імі, а ўзяў за высокую спінку просценькае крэсла, паставіў яго тыльным бокам да іх пасярод кабінета і сеў, кладучы левую руку на яго спінку — правай трымаў люльку.

— Які настрой, таварышы беларусы?

Яны — а сярод іх трапіліся амаль усе не вельмі гаваркія, ахвочыя да звычайнай балбатні — былі засяроджаныя, толькі, можа, трошкі ўражаныя ад такога вось настрою капрызнага і рэзкага, нават, як гаварылі, жалезнага наркома-каўказца.

— Якія ўсе сур'ёзныя! — пакпіў Сталін.— Што — прыйшлі з намерам даваць здачы?

Бачачы, што насцярожаныя, супакоіў:

— Не трэба. Бойка, таварышы, адмяняецца. Усе канфлікты ўжо вычарпаны.

У гэтую хвіліну адчыніліся дзверы, і ў праёме між іх паказалася маладая, у доўгай шэрай спадніцы і чорнай скураной куртцы, дзяўчына.

— Выбачайце, таварыш Сталін,— ветліва прамовіла яна.— Вам звоняць са Смаленска.

— Злучайце,— адказаў той, марудна падняўся і важна пайшоў да апарата, які стаяў на ягоным стале.

І праз хвіліну:

Сталін. Здравствуй, Алёша.

Яны ажыўлена перазірнуліся: Алёша — гэта Мяснікоў, як кажуць, блізкі сябра гаспадара гэтага кабінета. Голасу таго, канечне, не чулі. А размова павялася вось такая:

Мяснікоў. Я слушаю тебя, Коба.

Сталін (прыжмурана пазіраючы ў верхні кут кабінета, дзе была цёмная плямінка). Есть срочное дело. Тебе, Калмановичу надо прибыть в Москву.

Мяснікоў. Если можно, то в нескольких словах: что за дело?

Сталін (павярнуўшы галаву на іх). Будзем упорядочивать белорусский вопрос.