Генрых Далідовіч - Жар кахання [Апавяданні пра жанчын]

— Дык будзьце i шчаслівай.

— Але — як? Шчасця ж не купіш, не папросіш, яно, мабыць, само даецца. Але не ўсім. Мне з вамі яго пакуль што няма.

Я прывык, што Каралёва загадвае, пакеплівае, лаецца; з такою ёй мне было проста, але цяпер, калі яна зусім іншая, звычайная лагодная кабеціна, не ведаў, як з ёй паводзіцца.

— Алесь, вы чаго апусцілі галаву? — яшчэ больш збянтэжыла мяне. — Я не тое гавару?

— Усё тое, Клава.

— Я вам не падабаюся?

Я ўнурыўся, пазіраў на стол i не ведаў, што адказаць. Жарты, гуллівасць — тое, што часамі вельмі любяць некаторыя жанчыны, — цяпер былі не для мяне. Як, зрэшты, i занадта строгая сур'ёзнасць. Усё гэта добра ў свой час, у адпаведны момант.

— Давайце вып'ем, маўчун вы наш сівенькі, — прамовіла Клава, а калі я падняў галаву, убачыў: на мяне скіраваны не проста чалавечы позірк, a скіравана запытанне жаночай душы. — За тое, каб i мы былі шчаслівыя.

Пасля, калі закусвалі, Клава нечакана папрасіла:

— Алесь, раскажыце пра сябе, а потым я паспавядаюся вам. Мы ж разам працуем, але амаль нічога не ведаем адно пра аднаго.

— Што вы хочаце пачуць пра мяне? — запытаў я з усмешкай.

— Вы не думайце, што я нейкая занадта цікаўная, — сказала яна. — Я не хачу лезці ў вашу душу. Я хачу з вамі шчыра пагаварыць. Ці вы, можа, не хочаце гэтага?

— Гісторыя мая, Клава, рамантычная i заадно трагічная, — прамовіў я i расказаў пра сваё юнацтва, пра студэнцкія гады, пра Істу, цешчу-генеральшу i цесця, пра лагерную адысею.

— Вось яно што... — калі я замоўк, ціха прамовіла Клава. — Цяпер я разумею, чаму вы такі...

Калі я зноў зірнуў на яе, то нечакана для сябе ўбачыў у яе вачах слёзы.

— А я, дурніца, такое брыдкае часамі гавару перад вамі! — падакарала яна сябе. — Вы ж маеце вышэйшую адукацыю, паэт! Выбачайце, Алесь, за маю дурноту.

— Не трэба, Клава, — папрасіў я. — Не асуджайце сваю шчырасць i непасрэднасць.

— Вы не толькі адукаваны, вы яшчэ i культурны. Недарэмна ж многія пасміхоўваюцца: «У цябе, Клава, надта ж культурны грузчык». Каб ведалі, хто вы, дык не пасміхоўваліся б. Да вас, бачыце, ні кроплі лагернага бруду не прыліпла. Бывае, вернецца каторы з лагера, дык у яго адны мацюкі ды нейкія чужыя, незразумелыя словы.

— I я ведаю ўсё гэта, але магу легка абысціся без яго. Любая мова багатая i на добрыя словы.

— Багатая, але трэба шмат вучыцца, каб ведаць ix.

— Навука паспрыяе засвоіць літаратурную мову альбо навуковы стыль. А што да моўнага багацця, дык, бывае, ім цудоўна валодаюць зусім непісьменныя людзі. Часамі аж люба слухаць, як гаворыць якая цётка альбо які дзядзька.

— Я не буду больш гаварыць брыдка, — усміхнулася Клава i паклала сваю руку на маю. — Канечне, я не змагу быць такой культурнай, як была ваша Іста, але ўжо не дам лішняй волі языку. Ён жа, бывае, сам меле абы-што.

— Сам, — падтакнуў я.

— Вы i цяпер помніце Істу тоненькай, задумлівай, кволенькай? — нечакана зусім пра іншае, пра мае, асабістае, запытала Клава.

— Такой. Юнай. Зусім не ўяўляю, якой бы яна была ў трыццаць гадоў.

— Вы яе ўсё яшчэ любіце?

— Я кахаў яе моцна. Сэрцам i душой. Цяпер, калі яе няма, люблю яе, як светлы жаночы вобраз. Як хтосьці, скажам, любіць вобраз Наташы Растовай з «Вайны i міру» Талстога.

— Часта ўспамінаеце?

— Часта, бо часта думаю пра нашага сына.

— I за гэтыя дзесяць гадоў не пакахалі іншай? — Клавіна рука, як адчуў, наструнілася.

— Не.

— I зусім не зналіся з жанчынамі? У лагеры i тут, на волі?

— Не магу маніць, у лагеры міжволі пазнаўся з адной такой гаротніцай, як i я, але кахання моцнага не было. Ды нас хутка разлучылі, i яна неўзабаве памерла ад знясілення...

— Божа, — Клава сціснула маю далонь, — колькі вы ўсяго выцерпелі! Мае гора перад вашым — ніякае не гора, адно нейкае непаразуменне. Цяжка паверыць: як можна пасадзіць чалавека на дзесяць гадоў за нейкае адно неасцярожнае слова?

— Вось i вас, Клава, можна пасадзіць, — сумотна ўсміхнуўся я. — На дзесяць, а то i на больш гадоў.

— За што? — шчыра здзівілася яна.

— За АСА — за антысавецкую агітацыю.

— За якую?

— За тое, што сумняваецеся ў законнасці савецкага суда, у справядлівасці савецкай улады.

— Божа мой, Божа! — пахітала яна галавой. — Хіба чалавек не можа думаць?

— Не ўсе павінны ўмець гэта.

Яна ўжо моўчкі хітала галавой.

— А я, дурніца, верыла гэтаму з міліцыі: вы падрывалі моц нашай краіны, жадалі, каб нас узялі немцы!

— Не такі я ліхадзей, як пляце ён. Я не змагаўся супраць савецкай улады i не маліўся на фашызм. Я рваўся на фронт, каб быць разам з нашымі байцамі, але мяне не пусцілі. Не даверылі. Палічылі: мы затаілі злосць на Радзіму, прададзім яе пры першым жа зручным выпадку.