Алесь Разанаў - Лясная дарога

Я доўга чакаў яго — можа, гады, а можа, дзесяцігоддзі; адтуль, дзе ён жыў, надыходзілі сінія вёсны i каляровыя лістапады, адтуль наплывалі залевы i нарываліся завірухі, туды адыходзіла i абдымала сабою ўсё запалянскае наваколле, паволі развітваючыся са мною, мая маладосць.

Знаёміць мяне Дарагі Запалянец з кніжкамі, ім перажытымі, i ca сваім гадаванцам, які на цэлую галаву вышэйшы i за мяне й за яго, i кажа, што гэта — мая маладосць, а я, пасміхаючыся, пакідаю гэту сваю маладосць асвойвацца ў доме i на падворку,

а сам з Дарагім Запалянцам іду, паступова знікаючы, за той лес, які, нібы гутарыць з намі, становіцца вокамгненна то восеньскім, то вясновым, за тую рэчку, што, падуладная нейкай вялікай змене, цячы пачала назад.

Падводны плывец, час ад часу вынырваю на паверхню, i ўсё наваколле зварочвае на мяне сваю ўвагу, спрабуючы высветліць i мне давесці, хто я такі.

Дакуль я нераспазнаны — я ё с ц ь, але калі я прыпамінаю, кім быў калісьці, у вострай увазе свету ўзнікае нешта, што вылучае мяне ca свету i асуджае на смерць.

Мне падабаецца жыць — але адно толькі жыць немагчыма,

мне падабаецца ведаць, што людзі мяне разумеюць — аднак, аднак гэтаму разумению заўсёды пярэчыць адна неадольная перашкода, i гзтая перашкода я сам.

Злучаны з плынню, плыву ў невядомыя далячыні, каб калі-небудзь у свеце недзе знайсціся зноў.

Нехта стукае ў дзверы.

Я доўга, не ведаючы, хто гэта стукае, не адчыняю, a калі адчыняю, бачу: стаіць за дзвярыма бацька з маленькімі ночвамі ў руках.

Ён кажа: «Пакуль ты мне адчыняў, я схадзіў пад царкву i ўзяў вось гэтыя ночвы, каб i м i стукацца ў дзверы.

Ці помніш ты гэтыя ночвы: ты ў ix купаўся, калі быў малым...»

Я гляджу на маленькія ночвы і, нібы ўва мне адчыняюцца нейкія дзверы, у ix пазнаю, што i помніць не помню, што згадваць не згадваю i што не мае ні вобразу, ні наймення, а мае мяне самога,—

с в а ё.

Некуды падаў, траціў прытомнасць, поўз, a развіднела — паўсталі з імглы будынкі i выйшлі людзі...

— Што гэта за мясціна? — спытаўся я ў першай, у чорнай хустцы, старой жанчыны, з якою сустрэўся на вуліцы...

— Козіцы, сербская веска,— сказала яна i ўступіла ў дзверы адчыненай крайняй хаты, а я гэтаксама за ёю, спрабуючы высветліць, ці далека ад Козіцаў да сталіцы...

— Учора было ў гэтай хаце вяселле, а зараз — рэзрух.

Смуткуючы, маладая сядзіць ля акна, i востраць мужчыны нажы на ганку.

— Дваццаць чатыры д'яблы,— сказала, адказваючы, старая, i мне было дзіўна чуць аб гэтакай меры шляху,

i цяжка было мне даўмецца, ці месцяцца ў д'ябле вёрсты, ці, можа, д'яблы ў вярсце.

Кожны з прысутных мне нешта хацеў растлумачыць, i спараджала ўсякае слова мноства наступных слоў, а кожная лічба мноства далейшых удакладненняў.

Адно маладая сядзела, як i раней, ля акна i моўчкі глядзела некуды ўдалеч.

З зямлі выкопваюць скарб — гаршчок старажытных рымскіх дынараў.

Ніхто не ведае, як яны апынуліся тут, у гэтай паўночнай, далёкай ад Рыма, краіне, хто ix калі сабраў, хто ix калі, баючыся за ix, закапаў...

Калісьці яны валодалі дзейснаю моцай — рушылі войскі, узводзілі гарады, чынілі прысуды, аднак i цяпер...

Яны сцярожка кранаюцца нашых рук, кранаюцца нашых душаў — i ў нас ажываюць паволі нам не знаёмыя вобразы, нам не вядомыя з'явы,

i мы, здзіўляючыся, разумеем, што мы гэтаксама зямля, што МЫ гзтаксама зямля, у якой схаваны нейчыя скарбы.

Каб дасягнуць таго, што вышэй за мяне, я адмаўляюся ад таго, што маю.

Удача i поспех, выпрабаваныя павадыры, выводзяць мяне са свету адвечнага кругазвароту i ўводзяць у свет барацьбы i падзей.

Я надаю жыццю сэнс, i жыццё здзяйсня-ецца мной i ca мною, паказваючы, што яно можа, што — не.

Я авалодваю доляй, доўжуся ў заваёвах, аднак мае новыя дні як найвялікшую мэту мне адкрываюць, што ўжо мінула, i як найвялікшую ўзнагароду мне абяцаюць тое, што я ўжо меў.

Згусціліся прыцемкі — i ў паветры замільгацела істота, якая не ўмее лётаць,— кажан.

Здаецца, ён заблудзіўся i выпаў сюды з прадаўняй, ужо не існай, прасторы i зараз зачэпіцца за правады, нацягнутыя на слупах, наштурхнецца на шчыт будынка альбо, не ўтрымаўшыся на вышьш, упадзе...

Аднак жа так не здараецца: быццам зводдаль намацваючы прадметы, упісаныя ў наваколле, ён своечасова ўхіляецца ад перашкод.

Ён рухаецца штуршкамі, i скураныя крылы — пругкія плоскасці, на якія абапіраецца рух.