Ігар Бабкоў - Адам Клакоцкі і ягоныя цені

Калi я пачаў сваю працу ў Архiве, я таксама ня надта зацiкавiўся гэтымi паперамi: за больш чым стагодзьдзе няспыннае працы тут назьбiралася й не такiх дзiвосаў. Зрэшты, сьцiплая пасада асыстэнта не вымагала веданьня ўсiх фондаў: дастаткова было арыентавацца ў трох-чатырох найбольш iстотных зборах, астатняе, як тут казалi, — справа часу.

Час сапраўды iшоў хутка i праз чатыры гады я захварэў на прафэсійную хваробу супрацоўнiкаў АК — я пачаў шукаць адказ на загадку Архiву. Рэч у тым, што, нягледзячы на прыгожа выдадзены Каталёг, дзе расстаўлены ўсе даты й акцэнты, пазначаны ўсе вехi й названыя ўсе фонды, — у паўставаньнi Архiву ёсьць нешта незразумелае, альбо, калi хочаце, ненатуральнае.

Архіў быў заснаваны Адамам Клакоцкім напрыканцы мінулага стагодзьдзя; ягоная поўная і праўдзівая назва — Беларускі Архіў Сноў альбо, у скарачэньні, БАС. Зрэшты, ані поўнай назвы, ані скарачэньня ніхто не ўжываў, — яшчэ пры жыцьці заснавальніка замацавалася назва Архіў Клакоцкага , а пасьля ягонай сьмерці супрацоўнікі пачалі пазьбягаць якіх-колечы публічных спасылак на сны, каб грамадзкасьць не пераблытала іх са шматлікімі складальнікамі гараскопаў альбо соньнікаў. Сама сыстэма Архіву паўстала яшчэ пры Клакоцкім і практычна не мянялася, адзінае што супрацоўнікі ўжывалі розныя скарачэньні й розначытаньні, каб крыху прыхаваць сваё соннае паходжаньне . Так, адзінкай уліку ад самага пачатку быў сон , але праз скарачэньне с. ён не адрозьніваўся ад справы . Хіба адзінае, што вытыркала, дык гэта падзяленьне ўсіх фондаў на «аўтэнтычныя» і «дадатковыя». Няма пра што казаць — «аўтэнтычныя» фонды складаліся з уласна сноў, «дадатковыя» — з рэальных дакумантаў. Дасьледнікі, якія ўжо даўно працавалі ў Архіве, успрымалі гэта як даніну традыцыі, але тыя, хто патрапляў упершыню, са зьдзіўленьнем знаходзілі ў «аўтэнтычных» фондах сны Магдалены Радзівіл альбо сон вядомага паэты Лангабарда, які прысьніў сябе архітэктарам. Зрэшты, там былі й сапраўдныя пэрлы, як невялічкая калекцыя сноў Міцкевіча альбо сон Ластоўскага падчас Парыскай канфэрэнцыі, перад тым, як Антанта прызнала БНР. Я сам на другі год сваёй працы знайшоў сон Оскара Мілаша. Але ў большасьці сны былі не такія істотныя і, да сораму супрацоўнікаў Архіву, часам нават неаўтарызаваныя. Ва ўсім астатнім гэта быў звычайны архіў, з штодзённай, руціннай працай, выконваньнем запытаў, аўтарызацыяй і каталягізацыяй фондаў, мізэрнымі заробкамі супрацоўнікаў і бясконцымі плёткамі ды інтрыгамі.

Такім чынам, я пачаў шукаць адказы на загадку Архіву. Зрэшты, незразумела было, у чым ёсьць сама загадка. Усе адчувалi, што з паўставаньнем Архіву ў рэчаіснасьць прарвалася і замацавалася ў ёй штосьці Іншае і гэтае Іншае цяпер відавочна спала, заціхла, чакаючы свайго часу. «Сны заснулі» — гэты калямбур быў надзвычай папулярным у мясцовых гіраністаў, хаця ў самых прасунутых выклікаў зразумелую трывогу. Бо ў Архіве суіснавалі побач розум і неразумнае — гэта неяк муляла і не дазваляла сур’ёзна ставіцца да рэчаіснасьці ўвогуле. Мушу заўважыць, што ў Архіве быў хіба найбольшы працэнт будыстаў.

Які сэнс быў у зьмяшчэньні на адну паверхню, у адну прастору сноў і рэчаіснага? Пра што думаў Клакоцкі, засноўваючы свой Архіў? Было адчуваньне, што праўдзiвая мэта, цi мэты, знаходзіцца недзе побач, магчыма, схаваная альбо зашыфраваная ў адным з камэнтароў, прысьнёная ў адным са сноў. Кожны з супрацоўнiкаў прайшоў праз гэтыя пошукi, а некаторыя, я ўпэўнены, дасюль лiчаць, што ведаюць адгадку (цi загадку).

Звычайна высоўваліся гіпотэзы, самыя розныя. Адна з гіпотэзаў, самая банальная, палягала на тым, што ўвесь Архіў і ёсьць адным вялікім сном Адама Клакоцкага. Яе звычайна прыгадвалі на сяброўскіх вечарынах, звычайна пад самы іхны канец. Зрэшты, гэтую гіпотэзу сур’ёзна ўспрымалі хіба што нэафіты, а старыя супрацоўнікі скарыстоўвалі яе дзеля ахмурэньня маладзенькіх асыстэнтак («не хвалюйцеся, усё гэта вам толькі сьніцца»).

Ключ быў відавочна ў тэкстах (альбо ў снах) самога Клакоцкага, бо толькі яны маглі даць канчатковыя адказы альбо хаця б крыху прасьвятліць сытуацыю, ад цьмянасьці якой даўна стаміліся нават самыя ўпартыя шукальнікі.

У пошуках аўтэнтычных тэкстаў празь нейкi час я і прыйшоў да пяцi запыленых скрынак, да «этнапаталёгiяў». Мне пашчасьцiла: неразабраны стос папераў належаў самому Клакоцкаму, гэта былi ягоныя камэнтары й вытлумачэньнi справаў, а таксама фрагмэнтарныя нататкi, што тычылiся больш адцягненых рэчаў. Але паспрабую пачаць ад самага пачатку — гэта значыць, ад саміх справаў.