Алесь Разанаў: Рэчаіснасць

Нешта ў прыродзе было не так, i, каб даўмецца, дзе яно, тое не так, я спыніўся i азірнуўся, i вось — нібы тыя малюнкі, што малявала лета, былі адно толькі маімі ўяўленнямі, а цяпер наставала сама сапраўднасць — знямелы, убачыў: паветра трымціць i віруе, i змрок перамешваецца з бліскатнай светлынёю, i вогненныя пісьмёны крэсляцца ўсцяж...

Блізка страшэнная навальніца, i сховаў, каб ад яе ўхіліцца, няма.

Адно беззаконие народзіць другое — яшчэ бессаромнейшае — беззаконне.

I новы парадак, што меўся, калі наставаў, быць праўдай, раздвоіцца сам у сабе і, калі настане, акажацца ашуканствам:

а той, каму дасца ўлада, каб ён быў для ўсіх сваім i ўсе для яго сваімі, акружыць сябе ланцугамі ахоўнікаў i дарадцаў i ўзненавідзіць сваё.

Крывое не зробіцца простым, а скрывіцца яшчэ раз.

Не краявід гэта быў i не новы горад...

Але калі я, паддаўшыся зману, перахіліўся праз край тратуара, напружанага, нібы струна, i ўгледзеў, што тоіцца там, унізе, усё стала позна ўраз.

Не краявід гэта быў i не новы горад, а — страшная чорная бездань: яна займала сабою да самага небакраю ўсе падасновы, усе абсягі i, падымаючыся да паверхні, мяне забірала ў горада i ў краявіду i невідушча глядзела мне ў твар.

Нібыта пры замыканні, бліснула бліскавіца i гром прагрымеў, i проста перад сабою, на ўзроўні вачэй, я ўбачыў абсмалены сколаты камень i свае рукі, якія ўчаперваліся ў гэты камень, а ён паволі i неахвотна ix адпускаў...

I ўсё, што цяпер я бачыў i што разумеў, здалося мне раптам надзвычай знаёмым, нібы рассвятлялася мая памяць i штосьці спяшалася мне паказаць, а сэрца пярэчыла гэтаму i не хацела, каб аб'явілася тое, апошняе, ш т о.

...Сілай апоры пераадолеўшы сілу цяжару, выкінуся на тратуар.

Спрадвечны гасцінец.

Людзі, калі праходзяць альбо праязджаюць па ім, быццам яны парушаюць нешта, што ўжо належыць не гэтаму дню, уздымаюць пыл.

А потым паволі знікаюць — i пыл асядае.

Але калі я думаю пра людзей, мне прыходзяць на памяць словы, якія нібы не тлумачаць нічога:

спрадвечны пыл.

Мусім тлумачыць усім i сабе таксама, што азначаюць нашыя словы, i прыкладаць ix да нейкай, схаванай у памяці, меркі, каб ім вярнуць першаісны змест.

Мы на паверхні з'яваў: усё, чым былі мы істотныя, засталося ў пластах глыбіні, i хоць мы не вандроўнікі, мы ўсё адно ў выгнанні, i забароны кіруюць намі, з дня ў дзень прывучаючы нас зразумець ізасвоіць, што дазваляецца нам, што — не...

Цьмяныя нашы мэты, і, асягаючы ix, пярэчым шчырым сваім памкненням: усё-ткі мы трацім усякі раз болей, чым здольны набыць.

Мы ў спрэчцы з сабой.

Але, быццам багіня кранае рукой за касмык валасоў, незаўважна для ўсіх астатніх, угневанага Ахіла, нас раптам кранае спакой —

i мы пазіраем з надзеяй, якая не мае патрэбы ў абгрунтаванні, у тое, што мае быць.

Два святары — адзін у светлым, як дзень, адзенні i ў чорным, як ноч, другі – разам ідуць па вясновай стрункай дарозе i разам нясуць зіхатлівы, з ружовых кветак, вянок.

Яны пазіраюць далека наперад — i ціхая радасць іграе на іхніх тварах: яны ўжо бачаць таго, хто ім сустрэнецца самапершы i каго яны ўзнагародзяць сваім вянком.

Гэта — Ганна-Марыя.

I калі святары аддаюць ёй вянок, ёй мроіцца, што прастора супала з лёсам i што ўжо калісьці з ёю такое было...

«Тое, што я вам сустрэлася першаю, - выпадкова»,— нібы апраўдацца за нешта, хоча яна ім сказаць, а словы ўсё роўна складваюцца па-свойму i вымаўляюцца ўголас: «Das ist kein Zufall» .

Удзельнічаем у падзеях i назіраем падзеі.

Ды той, на каго мы ўскладалі ўсе свае спадзяванні, забыўшы, якою ўладаю ён істотны, пагас.

І мы ўжо нічога не можам зрабіць, a ўсё, што раней рабілі i што мела сэнс i мэту, цяпер выглядае памылкай i мітуснёй.

Мы разыходзімся.

Будучыня не з намі.

Мы нехаця адпускаем свой змарнаваны шанц.

І з безуважнай пагардаю заўважаем, як у пакінутым намі, спустошаным, спітым, няспраўджаным нашым бозе зноў абуджаецца i знаходзіць усіх нас жывы i знаёмы позірк.

Мы разыходзімся.

Позна.

Нічога ўжо нельга змяніць: ужо неба не тое, ужо не тая зямля...

Але — позірк... Позірк...

Яны як дзве кроплі вады падобныя між сабою, i я называю міжволі малодшага брата імем старэйшага: Анатоль.

Ён толькі што выйшаў з лодкі i адчувае сябе на сушы не дужа ёмка, бы рэкі, якімі ён плаваў, зрадніліся з ім i не хочуць яго яшчэ адпусціць.