Алесь Разанаў: Рэчаіснасць

Учора было ў гэтай хаце вяселле, а зараз — рэзрух.

Смуткуючы, маладая сядзіць ля акна, i востраць мужчыны нажы на ганку.

— Дваццаць чатыры д'яблы,— сказала, адказваючы, старая, i мне было дзіўна чуць аб гэтакай меры шляху,

i цяжка было мне даўмецца, ці месцяцца ў д'ябле вёрсты, ці, можа, д'яблы ў вярсце.

Кожны з прысутных мне нешта хацеў растлумачыць, i спараджала ўсякае слова мноства наступных слоў, а кожная лічба мноства далейшых удакладненняў.

Адно маладая сядзела, як i раней, ля акна i моўчкі глядзела некуды ўдалеч.

Быццам гарыць тарфянішча, у ім тлее, то западаючы ўглыбіню, то прарываючыся на паверхню, патайны агонь i ўдымае ў яго размовы i ўчынкі дымовую гарачыню.

Ён не належьщь дому, а той неабходнай справе, якая запатрабавала яго душы i рукі, i, як бы яе не рабіць, не робіцца як работа, а настае i ўсталёўваецца як пагода, калі ўсе рады свету i свет — усім.

Аднак, нібы ў нечым не давяраючы гэтай, адзіна відушчай, справе, ён акружае сябе людзьмі, якія былі б адданы яму асабіста болей, чым справе, i, робячы яе асабіста-сваёю, тым самым адпрэчваецца ад яе.

Старанна, нібыта ўжываючыся ў экзамен, ён доўжыць i ўводзіць у сённяшні дзень этап, што мусіў ужо быў застацца ў мінулым, i знакі нятоеснага выяўлення кажуць, што ён не супаў са з'явай, a супадае з памежжам некалькіх з'яў.

Ён увасоблены ў сілу, што здольна выцягваць з багны i ўцягваць у багну, спыняць і ўтаймоўваць навалу i станавіцца навалай; ён увасоблены ў сілу, ды гэтая сіла шукае гаспадара.

Каб дасягнуць таго, што вышэй за мяне, я адмаўляюся ад таго, што маю.

Удача i поспех, выпрабаваныя павадыры, выводзяць мяне са свету адвечнага кругазвароту i ўводзяць у свет барацьбы i падзей.

Я надаю жыццю сэнс, i жыццё здзяйсняецца мной i ca мною, паказваючы, што яно можа, што — не.

Я авалодваю доляй, доўжуся ў заваёвах, аднак мае новыя дні як найвялікшую мэту мне адкрываюць, што ўжо мінула, i як найвялікшую ўзнагароду мне абяцаюць тое, што я ўжо меў.

Згусціліся прыцемкі — i ў паветры замільгацела істота, якая не ўмее лётаць,— кажан.

Здаецца, ён заблудзіўся i выпаў сюды з прадаўняй, ужо не існай, прасторы i зараз зачэпіцца за правады, нацягнутыя на слупах, наштурхнецца на шчыт будынка альбо, не ўтрымаўшыся на вышьш, упадзе...

Аднак жа так не здараецца: быццам зводдаль намацваючы прадметы, упісаныя ў наваколле, ён своечасова ўхіляецца ад перашкод.

Ён рухаецца штуршкамі, i скураныя крылы — пругкія плоскасці, на якія абапіраецца рух.

Як драпае цвік па шкліне, ён выпраменьвае востры пранозлівы гук, і людзі, каб гэтага гуку не чуць, зачыняюць вокны i дзверы, а той-сёй, дасціпнейшы, на падворку разгортвае белую латку тканіны, каб кажана злавіць.

Нічога не скажаш: няўклюдны, няроўны, прышыты да спратаўзямлі, недалёкі палёт кажановы валодае нейкай сваёй адвагай, нейкім сваім натхненнем, але натхненнем гэтым кіруе змрок.

Крыжы мураванай, завешанай цяжкім замком, бажніцы, хаціны, утуленыя ў даўніну, пагорак, дзе нешта раней было, а цяпер зарасло дзірваном i рассыпалася на каменне:

дзень на радзіме ў сябра, які не вярнуўся аднойчы н i к у д ы, але які перад гэтым мяне сюды запрасіў.

Усё на радзіме ў сябра без сябра страта, i калі на схіле пахмурага дня я збяруся адтуль пайсці, у бязлюдным прагале завулка прыкмечу тое, што, нібы злом прасторы, спыніць увагу маю i здасца надзіва знаёмым,— старыя вялікія дрэвы,

i я, у прадчуванні сустрэчы, памкнуся насустрач ім.

Жывы — не жывы, мёртвы — не мёртвы, вярнуўся з чачэнскай вайны Чапялевіч Міхась дадому з ранай крываваю ў грудзях.

Яго лячылі ва ўсіх шпіталях, яго глядзелі ўсе дактары, але ўсё адно не змаглі загаіць яго лютай раны.

Канчае i зноў пачынае расказваць ён пра сваю вайну i сваю пакуту.

— Мяне параніў мёртвы чачэнец,— кажа Міхась Чапялевіч.— Раздушаны тракамі танка, ён быў ужо нежывы, але перад тым як навекі супасці з зямлёй, са слатой, з нябытам, паварушыўся, стрэліў, i куля пасланая ім, напаткала мяне...

Мы слухаем споведзь свайго земляка, свайго радака i роднімся ранаю незагойнай з бязмежна адважным, бязмежна адданым жыццю народам, з якім на вайне, што нібыта была i нібыта не, Чапялевіч Міхась ваяваў.

Яшчэ над зямлёю па-летняму ззяла сонца, цягнуліся ў вабныя далячыні барозны палёў i кветкі дарылі паветру свой шчодры водар, ды ўжо, быццам зрок пачынаў недакладна бачыць, прастора нацягвалася смугою i ў крыку імклівых ластавак чуўся спалох.