Наталка Харытанюк: Смерць лесбіянкі

— І ім што-небудзь перадалі — адтуль?

— Перадалі, — адказала цёця. — Вечнага пакарання няма.

Кава ўжо ўвабралася ў свой самы памарочлівы пах — пах цынамону і зімовых вулак Львова, каляднага вечара і блізкага шчасця. Але мы не спяшаліся яе каштаваць.

Цёця адхінула фіранкі і, гледзячы ў вакно, чамусьці сказала: “І гэта суцяшае, праўда?”

Я не магла глядзець у яе вочы ў той момант — так моцна яны гарэлі. Так моцна свяціла ў іх нейкая дзёрзкая думка. Я паглядзела на сцяну перад сабой — і пабачыла нешта новае, тое, чаго тут раней не было. Катану. Самурайскі меч.

— Што гэта? — моўчкі спытала я.

Цёця нічога не адказала. Яна акуратна — нібы выконваючы рытуал — зняла меч са сцяны і павольна намалявала ў паветры нейкі гіерогліф.

Я падумала, што жыццё дэкана і напраўду няпростае. Цёця ж, не апускаючы мяча, працягвала размову:

— І што менавіта ты не можаш дапісаць у сваёй кнізе, пакуль не апусцішся ў глыбіні? — спытала мяне яна, весела паглядаючы на нешта за вакном.

Я расказала пра чатыры пераплеценыя гісторыі ў сваім рамане, якія мусяць быць расказаныя адначасова — настолькі яны ўсмакталіся адна ў адну. Але наўрад ці хтонебудзь патрапіць расчытаць усе чатыры адразу. Ды калі іх расплесці і распавесці паасобку— усё будзе марна. Тады ўсё разваліцца.

— А навошта табе іх расплятаць? — шчыра здзівілася цёця.

— Хіба можна распавесці чатыры гісторыі адначасова і захаваць яснасць? — прастагнала я.

— Яснасць можна захаваць пры любых раскладах, — аж неяк занадта ўпэўнена ўсміхнулася цёця.

— Таму што няма вечнага пакарання?

— Таму што ёсць кава, — адказала цёця і нарэшце з усяе моцы махнула мячом. Меч глуха стукнуў аб яе працоўны стол, і дзясяткі папер падняліся адначасова ў паветра, каб пасля акуратна апусціцца ў два роўны стосікі. Было відаць: цёця ўжо даўна практыкавалася.

І вось цяпер — адчула я — самы латвы момант, каб загаварыць пра праклён. Я прыехала менавіта да цёці, бо ведала, што яна ў такіх пытаннях знаецца: калі яна, яшчэ зусім маладая, першы раз сама паехала на нашу гістарычную радзіму — на Галыччыну — тамтэйшая знахарка прызнала яе за сваю. Цёця пасмяялася і адмахнулася. І на гэтым, нібыта, скончылася вядзьмарская гісторыя цёці. Так гаворыць сямейная легенда, што скончылася. Я ж падазраю, што з гэтага ўсё толькі пачалося.

Многае ў цёці мне падаецца падазроным. Найперш, яе паводзіны з кнігамі. Нармальны савецкі чалавек не мог прачытаць столькі, колькі чытала яна за суткі, зачыніўшыся ў сваім пакойчыку, калі была яшчэ студэнткай. Усе ў сям’і ганарыліся ёй і не задаваліся лішнімі пытаннямі — як яна гэта робіць. У адной у мяне тады закралася сумненне — а што, падумала я, калі цёця гэтыя кнігі зусім не чытае, а сілай думкі ахоплівае ўсе сэнсы адразу, усяго толькі паглядзеўшы на іх? Я, тады яшчэ дашкольніца, пачала падазраваць, што змест кнігі цёця ведае, яшчэ не адгарнуўшы яе. А ў пакоі яна зачынялася толькі для блізіру, каб мы ні пра што не здагадаліся. Вось і цяпер, калі праз яе рукі праходзяць цэлыя плыні кніг, яна патрымае-патрымае іх у руках — праўда, вельмі пяшчотна — пасля адкладзе ў бок — а на наступны дзень ужо будзе ў дэталях расказваць пра гэтыя кнігі ў сваёй лекцыі.

Дзіўнай у цёці падавалася мне і яе манера дарыць падарункі. Яна даставала іх заўсёды з левай кішэні — і я часам не магла паверыць сваім вачам: як карціна, слоік мёду ці гліняны анёл, удвая ці ўтрая большыя за памер кішэні, маглі туды змясціцца.

Дзівіла мяне ў цёці яшчэ і тое, што яна, маючы такія схільнасці, не захацела пайсці далей — і авалодаць самай запаветнай, недасяжнай для іншых мудрасцю. Але аднойчы я здагадалася: цёця захацела. І нават прайшла вельмі далёка да гэтай самай мудрасці — ды там, унутры, яе нешта напалоха. І спыніла. Напалохала настолькі, што яна захацела схавацца ад такой рэчаіснасці, дзе ўсё можна перайначыць. Яна ўцякала з рэчаіснасці — нібы нехта бег адтуль за ёй — і шукала спосаб заблытаць за сабой сляды. Так цёця патрапіла ў кіно.

— Што возьмем дадому на вечар? — спытала яна, паказваючы на паліцы, застаўленыя дыскамі з малавядомымі мне фільмамі.

Цёця апекавалася клубам кіназнаўцаў універсітэту, і тут у яе была свая фільматэка. Штораз, калі я прыязджала да яе на выходныя, мы бралі нешта з гэтых фільмаў дадому паглядзець разам. Я прысела, каб агледзецца і выбраць: тут, сярод паліц з дыскамі, і праўду можна было схавацца.

У кіно цёця патрапіла пасля ўніверсітэту. Фармальна яна вучылася ў аспірантуры і пісала дысертацыю па кіназнаўстве — а таму, нібыта, і мусіла праводзіць большасць дзён у кінатэатрах. Насамрэч яна ў кінатэатрах хавалася. Там яна магла жыць у зусім іншых парадках. І не мець над імі ўлады. Яна глядзела самых дзіўных рэжысераў — і перажывала гэта як цуд, як фокус штукара — з радасным дзіцячым захапленнем. Аднойчы яна павяла мяне ў музей кіно, яна гаварыла рознымі галасамі, праводзячы мяне ад рэжысера да рэжысера, але калі я задавала пытанне — яна задумвалася, крыху збітая маёй інтанацыяй, і нічога не адказвала. Нібыта гаворка ішла не аб тым. Зусім не аб мастацтве. І тады я здагадалася: цёця так яшчэ і не выбралася з лабірынтаў кіно. І ёй там вельмі ўтульна.