Наталка Харытанюк - Смерць лесбіянкі

— Ды не, — патлумачыла я, — гэтая скульптура ўжо аднойчы стрэліла ў маім жыцці. Не я яе выбірала. Яна мяне.

І я расказала пра выкладчыцу гісторыі мастацтва з нашага ліцэю. Ларысу Паўлаўну Шварц.

— Маленькая, па-добраму звар’яцелая, неяк яна заахвоціла мяне ажыўляць скульптуру Радэна “Амур і Псіхея”. Запрасіла да сябе ў каморку, напаіла гарбатай з цукербродамі і прапанавала сыграць Псіхею на конкурсе ажыўлення карцін і скульптур.

— Цукербродамі? — не зразумела цёця.

— О, у яе была цэлая тэорыя пра дэградаваную цывілізацыю тортаў і пірожных — і яна частавала нас толькі цукербродамі: батонам з намазаным наверх хатнім варэннем. Дык вось, мне няёмка было прызнавацца, што я не бачыла гэтую скульптуру, таму я, не вагаючыся, пагадзілася яе ажыўляць. Ларыса Паўлаўна паглядзела на мяне з павагай. Адзначыла добры густ. Замоўкла. На наступны дзень я паехала ў абласную бібліятэку, папрасіла альбом Радэна і ледзь не спаўзла пад стол: Амур і Псіхея там цалкам голыя. Я, вядома, адмовілася ад сваёй ролі. Сказала, што перадумала. Што так няёмка.

— Ларыса Паўлаўна абразілася, — далікатна здагадалася цёця.

— Зусім не. Я сустракала яе і пасля ліцэю — і кожны раз яна спрабавала ўцягнуць мяне ў небяспечныя авантуры.

— Прыўкрасна, — выцягнула цёця.

— За што я ёй усім сэрцам удзячная, — пагадзілася я.

— Аднойчы познім восеньскім вечарам я сустрэла яе ў тралейбусе, і яна пераканала мяне паехаць з ёй да канца ды пайсці ў далёкі закінуты польскі домік на беразе Мухаўца, недалёка ад крэпасці, на сустрэчу з Вангай.

— З якой Вангай? — не зразумела цёця.

— Не задавай лішніх пытанняў. Я не задавала — і ты не задавай. Пасля гісторыі з Радэнам не хацелася яе зноў расчароўваць. І я паехала. У пакойчыку, куды яна мяне прывяла, ужо сабралася дзіўная публіка: святар, некалькі студэнтаў, сур’ёзныя кабеты з высокімі фрызурамі, двое мужчын у пінжаках з гальштукамі. Вангу я сярод іх распазнала лёгка — яна сядзела з нагамі на стуле і весела назірала за астатнімі. Ёй было гадоў пяцьдзясят і яна магла патрапляць “туды”.

— У пераход?

— У пераход, — пацвердзіла я і паднялася следам за цёцяй: мы ўжо дапілі свой аперытыф — кактэйль Сцікс — і мусілі выпраўляцца далей. Але на выхадзе, каля скульптуры Радэна, цёця затрымалася і сказала, што вельмі цэніць гэты талент — не задаваць лішніх пытанняў:

— Некаторыя пытанні вымушаюць добрыя думкі ўцякаць з галавы — і што тады рабіць? Як іх вярнуць назад? Няма такіх пытанняў, якія б змаглі вярнуць думку назад — такой, якая яна была напачатку.

Выйшаўшы, мы чамусьці патрапілі не на вуліцу, з якой заходзілі ў кавярню, а ў крыты дворык. У якім было, праўда, светла і цёпла, хаця ні вокнаў, ні якіх-небудзь прасветаў нідзе не было відаць.

Калі мы прыйшлі нарэшце ва “Ўкраінскую хату” і апусціліся ў мяккія фатэлі, усё навокал, здавалася, пацяплела. Нават сцены, на якіх віселі грацыёзныя старасвецкія гравюры, памякчэлі.

Я паглядзела на стол — і ўсё канчаткова стала на свае месцы. Я нават забыла, пасярод якога заблытанага дэтэктыва мы пачыналі гэты звар’яцелы дзень: мы яшчэ нічога не паспелі замовіць, а нам ужо прынеслі па келіху гарачага віна, а затым боршч з пампушкамі і на дэсерт, да гарбаты і ўзвару, тварог з макам і запечаныя яблыкі. І пасярэдзіне стала, парэзаная на сакаўныя лустачкі, ляжала яна — мая ўлюбёная аранжавая хурма.

— Але адкуль вы ведалі пра хурму? — спытала я афіцыянта, які бязгучна падышоў да нашага стала.

Ён ціха і задаволена ўсміхаўся, паціраючы рукі. Гэтае яго паціранне рук прыцягнула маю ўвагу, штосьці мне не спадабалася, але я не паспела зразумець — што: афіцыянт элеганта нахіліў галаву і сказаў: “А мы запамінаем густы сваіх кліентаў.”

— Але я не ваш кліент, — занепакоілася я. — Мяне тут ніколі не было.

— Не было? — амаль пакрыўджана, з дакорам, спытаў афіцыянт і паказаў вачыма на сцены кавярні.

Я агледзелася: усё тут нагадвала мілую майму сэрцу Галыччыну. Куды мы ездзім толькі на вялікія святы да сваякоў. І дзе нам заўжды так добра.

Больш я нічога не пытала ў афіцыянта: я прытулілася да макагончыка на падвоканні, замяшала ўзвар з зялёнай гарбатай і гатовая была праседзець так цэлы вечар. У вялізным фотаальбоме пра помнікі Львоўшчыны, што ляжаў на падвоканні каля нашага століка, я знайшла Золачыўскі раён — адкуль мая маці і цёця родам — і доўга-доўга ўглядалася ў здымкі муроў. Думала пра ганебную сентыментальнасць, з якой столькі кпіла, і ў якую тут так соладка занурылася. Пра тое, што свет не чорны і не белы. І ўсё так наблытана, а я — шпіён у гэтым Паўночным доме, і адзіныя мае пропускі сюды — вывучаная беларуская мова і штогадовыя вакацыі, ад ранняга дзяцінства, у Полацку, куды цёця пайшла замуж. Чамусьці чулліва падумала пра арабаў у Парыжы і туркаў у Берліне. Але тут жа прагнала гэтую думку: розніца ў тым, што мяне ўсе тут прымаюць за сваю.