Наталка Харытанюк - Смерць лесбіянкі

Хаця мяне і збянтэжыла крыху тая інтанацыя, з якой цёця прамовіла слова містыка. Я ведала, што яна сур’ёзна ставіцца і да размоваў з духамі і да патайбочнага парадку — дык чаму ж яна збівалася на іронію, калі загаворвала пра такія рэчы? Гэтага я тады яшчэ не разумела. Гэта я пачынаю разумець толькі цяпер — калі сама спрабую расказаць гісторыю пра цені і прывіды з прошлага і паверыць сабе.

Я чамусьці зноў згадала Флэна О’Браяна і яго раман пра хлопца Міка, які гаворыць вар’яцкія размовы з Джойсам — праз год пятнаццаць пасля смерці апошняга — у бары, дзе непамерлы Джойс маскіруецца барменам. Толькі цяпер я зразумела ўвесь жарт О’Браяна: яны ж абодва ў бары і Мік пастаянна п’е — дык і ўсе праекты і гісторыі ажылага Джойса маглі быць яго п’яной фантазіяй. Мілы абсурд здымаў маску — і я, цяпер ужо зусім п’яная, на канапе ў полацкай вітальні, паціскала руку хуліганству шалёнага ірландца. Тут і цяпер — ён мне прадставіўся ў тым жа вобразе, толькі карцінка ўсяго рамана наблізілася і стала канкрэтная і яснай. Усё астатняе адступіла далей за сцены кватэры — і я, паспеўшы адзначыць, што ўвесь гэты год містычнага праклёну я і праўду шмат піла (і магчыма, разгадку трэба шукаць у гэтым), прыслухалася да размовы цёці і дзядзі.

Цёця падышла да следства з запалам — яна, як высветлілася, вынесла з бібліятэкі томік Мэры Шэлі і два тамы Персі Бішы Шэлі — і цяпер расклала іх на стале ды прапанавала вычытаць падказку, якую нам пакінула ахвяра.

Я рашуча адмовілася чытаць.

— Па-першае, я ачышчаю свядомасць і пазбягаю чужых літаратурных уплываў. А па-другое, я за дэдукцыю — мы мусім ісці ад матыва да забойцы, а не ад забойцы да матыва. Прапаную зразумець: за што яе забілі?

Тады цёця расказала дзядзю пра інтрыгу сёлетняга конкурсу. І пачала яна з сябраў журы: “Адна феміністка. Адна каталіцкая паэтка з вершамі пра кветкі дабра. Адна патрыётка, што піша ў паганскай традыцыі, — цёця загінала пры гэтым пальцы левай рукі. — І ўсе яны канцэптуальна варожыя. Кажуць, у іх былі скандалы і ў Менску, а ўжо тут, у Полацку, яны б да хрыпаты голасу адстойвалі свае густы і яшчэ невядома, ці скончыўся б конкурс мірна,” — выдыхнула цёця, пры гэтым пальцы на левай руцэ так і не растуліла — нібы хавала ў сціснутым кулаку нейкі сакрэт.

— А хто чацвёрты? — не даў сябе падмануць дзядзянавуковец.

— Чацвёрты? — перапытала здзіўленая цёця.

— Іх жа прыехала чатыры — сябраў журы?

— А, чацвёрты, — неахвотна прыгадала цёця, — аўтар дэтэктываў. Ну, ён ужо тут не да чаго, — пахітала яна ў адказ сваім думкам і схавала сціснуты кулак у кішэню.

Дзядзя ўважліва ўзважваў усё пачутае некалькі хвілін і нарэшце падсумаваў нашы сведчанні: на калідоры стаялі дзве кабеты, за імі пільнаваў рыжы хлопец, забітую ва ўніверсітэце ніхто не ведаў, акрамя сябраў журы і ўдзельнікаў, і толькі ў іх мог быць матыў. Але ўдзельнікаў яшчэ няма, — падвёў рысу дзядзя.

— Адзін ёсць, — падняла вочы цёця, — рыжы. Гэта наш студэнт — Міхал Галухоўскі, ён таксама выйшаў у фінал. Ён, о Божа, і мусіць быць нашым першым падазраваным, — падхапілася цёця. Дзядзя заўважыў, што спяшацца не варта і што ва ўсіх дэтэктывах самы відавочны падазраваны — ахвяра забойцы.

— Прыгадайце “Двайны грэх” Агаты Крысці, — пагадзілася я з дзядзем. — Забойца заблытвае следства, а значыць — пра рыжага хлопца ў калідоры, пра Міхала, трэба пакуль забыць.

Я падумала, што магчымасць была і ў цёці, яна ж выходзіла на калідор — даць рады са святлом, і акурат у тыя хвіліны была забітая Ганна. Але мне тут жа стала сорамна, і я сканцэнтравалася на сальцісоне, каб адагнаць гэтую думку. Змоўклі і цёця з дзядзем, занурыўшыся ў свае думкі.

Цёця ў гэты час — зварыўшы кавы — села за “Франкенштайна”. Я назірала за ёй і думала пра знакі, якія падкідае нам жыццё. Яны могуць напрарочыць нам нешта страшнае — і жыццё зменіцца ўжо ад аднаго толькі страху. А могуць і выратаваць. І я чамусьці расказала ім сваю даўнюю гісторыю пра тое, як сусвет гаворыць са мной здарэннямі і знакамі.

— Аднойчы на кніжнай выставе я затрымалася каля букініста, а ён мяне пытае: Хочаце дам вам кнігу, якая вас неўзабаве выратуе? Пры гэтым — ані намёка на дробнае жаданне падмануць. Мужчына суворы і задуменны. Дайце пагляджу, — кажа ён. Зазірае мне ў вочы. А пасля корпаецца ў кнігах, выбірае і працягвае — Андрэ Моруа “Лісты незнаёмай”. Гэта выглядае як запрашэнне ў Магічны тэатр. І яшчэ кошт — трынаццаць тысяч. Ну ўсё, — думаю я, — вось яна, містыка за паваротам. Пасля гэтага я прыходжу ў кавярню, бяру кавы і пачынаю чытаць гэтыя лісты. Адразу на першых старонках Моруа прыгадвае Поля Валеры. Ужо вельмі добра, — думаю я. Але дзе пасланне мне? І тут натрапляю на ліст пра карысць какецтва.