Наталка Харытанюк - Смерць лесбіянкі

— Гаротная, — загаварыла прафесарка, нібыта і не слухаючы мяне, — яна так гераічна цягнулася да кніг, каб пра ўсё расказаць нам. І так адпакутавала за сваю карму.

— За якую карму? — не здагадваліся мы з аўтарам дэтэктываў.

— Як якую? Лесбіянскую, канечне, — горда выпрастала спіну прафесарка. У Віталя прыпадняліся бровы, але ён тут жа ўзяў сябе ў рукі. Я паглядзела на прафесарку: яна нешта яшчэ казала, але так ціха, толькі вусны варушыліся — ды я разабрала: — Лесбіянка-лесбіянка, — хітала галавой прафесарка, — і не яна адна, — шаптала старая і толькі локцем паказвала кудысьці ў бок.

У гэты самы час цёця, следчы і яго памочнікі слухалі паказанні лабаранткі, і мы, агаломшаныя здагадкай прафесаркі і не ведаючы, што яшчэ сказаць, падышлі да іх. Лабарантка ўжо акурат скончыла нейкі доўгі пасаж і — з загадкавым выразам на твары — выйшла. Пра што гэта яна? — спытаў сябар журы ў астатніх, што, відавочна, былі злёгку азадачаныя аповедам. Але ў Полацку манеры — на першым месцы, і ніхто адразу не сказаў, пра што гэта лабарантка і што яны падумалі пра яе. Следчы толькі коратка адрэзаў: “Пра праклён яцвягаў”.

— Якіх яшчэ яцвягаў? — спахмурнела Рада.

— Ух ты, — зноў, другі раз за гэты вечар, уздыхнуў з радасным нецярпеннем Віталь.

— Вы яшчэ не чулі, як яна расказвала нам пра ўніверсітэцкія лёхі і забытую ў іх мудрасць, — не вытрымала цёця. Аўтара дэтэктываў гэта чамусьці моцна ўразіла, ён нешта адзначыў сабе ў нататніку, а пасля пажадаў усім добрай ночы і, выйшаўшы, стхарыўся з таго боку дзвераў.

Мы яго бачылі.

— Што за яцвягі? — прашаптаў Віталь, калі я, нікім не заўважаная, выскачыла на калідор і падышла да яго.

Мне, народжанай у Берасці, было крыўдна, што нашых яцвягаў яшчэ не ўсе ведаюць. “Плямёны гэта. Тыя самыя, што называлі сябе “крывымі вершнікамі”. Хаця я і не ўяўляю, чаму яны крыва ездзілі, мне прыемна лічыць іх сваімі продкамі,” — прызналася я Віталю.

— Ніякія не плямёны, — пачулі мы аднекуль з-за факультэцкай пальмы. Гэта была лабарантка: насцярожаная недаверам следства, яна вырашыла не сыходзіць адразу, а стхарыцца за вазончыкам, агледзецца ды прыслухацца: — Не плямёны гэта, а клас святароў, і крыва яны ездзілі, бо ведалі пра пасткі простых шляхоў. У іх нават тэорыя была пра выратавальны шлях убок альбо шлях, у якім сцежкі разбягаюцца ў розныя бакі — як жылкі на лісці клёну. Грэкі пасля натхніліся гэтай тэорыяй, дапрацавалі яе, але не дакладна перадалі на пісьме наш “клён” — вось і атрымалася ў іх тэорыя пра клінамэны.

— За што ж яны праклінаюць нас? — не зразумеў Віталь.

— За нашу заўчасную цікаўнасць. Мы ўвесь час думаем пра гэты свет, часам гаворым пра нябёсы. Але некаторых пачаў вабіць і той свет, — лабарантка паказала пальцам на падлогу.

— І яцвягам крыўдна? — спачувальна прашаптаў аўтар дэтэктываў.

— Ды не. У тым свеце затрымліваюцца несупакоеныя душы, тыя, хто наагул згубіў душу, альбо, як у нашым выпадку, там яшчэ могуць ахоўвацца тыя, хто ўцёк, а назад не паспеў вярнуцца. Вы ж ведаеце — цэлыя гарады часам перад небяспекай пад зямлю сыходзілі. І яны чакаюць там часу для свайго вяртання — спрыяльнага часу, калі можна будзе вынесці на свет захаваную веду.

— А некаторыя спрабуюць выцягнуць іх веду сюды, заўчасна, пакуль зямля яшчэ не гатовая да яе, і ўсё сапсаваць? — нарэшце зразумела я.

— Менавіта. Некаторых аж занадта вабіць той свет. Сваёй забытай мудрасцю. Якая можа даць нечаканую сілу — уладу над іншымі людзьмі. Іх гэта вабіць, і яны спрабуюць прашчыміцца і вынесці адтуль хаця б кавалачак забытай веды. Ад такіх яцвягі і бароняцца.

— Значыць, Ганна паквапілася на іх мудрасць? — здагадалася я.

— Паквапілася. Таму і памерла такой смерцю. Яе нібыта зрынулі. Прыцягнулі да сябе. З усёй моцы. Каб адсюль яна ўжо нічога не…

Лабарантка не паспела дагаварыць — яна падняла вочы і пабачыла: з расчыненых наросхрыст дзвераў у бібліятэку на яе страшна глядзела Рада. Лабарантка чамусьці спалатнела і спешна схавалася ў калідорнай цемры.

Я ж падумала: было б вельмі крыўдна, каб разгадка была такой. Містычнай. Мне хацелася, каб было — як у лепшых дэтэктывах свету. Мне хацелася прыватнага матыву. Жарсцяў і помсты за чалавечы ўчынак. Аж надта чалавечы.

Трэці сябар журы — Караліна — сядзела ў каморцы, якой заканчвалася бібліятэчная заля, адна — ля вакна з расхінутымі фіранкамі.