Мікола Аўрамчык - Палон

— Пра добрае і ўспамінаць прыемна! — аблізнуў языком губы Юлдаш.

З расслабленымі мускуламі, адпачываючы, яны дружна змоўклі, кожны прыгадваючы аб сваім, родным і блізкім.

«I ўсё-такі ў гэтым кар’еры спакайней, чым на гравійцы, — нарэшце прыйшоў да высновы Міхась, выпростваючы ногі і прылягаючы на правы локаць, —Там, канечне, праца лягчэйшая, але ж усё роўна трэба варушыцца дзеля выгляду, стоячы цэлы дзень на нагах. Дый яшчэ з усіх бакоў швэндаюцца наглядчыкі з кіямі, прыдзірлівы дарожны майстра не дае спакою. А тут накідалі пяском кузаў дый на бакавую. Пакуль самазвал адвязе яго на гравійку, не меней паўгадзіны пройдзе. А пакуль вернецца назад, добрая гадзіна міне. Пасля кожнага рэйса можна прылегчы на пяску. Братушка-славянін маўчыць, не загадвае ўстаць i стаяць на нагах. Можа, ён і прымусіў бы нас што-небудзь рабіць, калі б тут знайшоўся які занятак. Значыць, невыпадкова камендант пасля таго, як забралі ў легіёны татарына, паслаў сюды на пастаянную працу палонных-сярэднеазіятаў. Прыхаваў іх ад пабочных вачэй. Баіцца, што хлопцаў таксама забяруць з лагера. А можа, камендант i нада мною зжаліўся пасля таго, як Кольб увёў яму ў вушы, што Брэс аддубасіў мяне нізашто? Не, гэты садыст i турэмшчык не зжаліцца над чалавекам. Фашыст не паспачувае нашаму брату. У яго ў галаве нейкія іншыя планы».

Раптам ранішнюю цішыню абудзіла знаёмае раўнамернае тарахценне колаў. Сіліч убачыў, што сюды павольна пад’язджае фурманка, на якой сядзяць дзве жаночыя постаці. Калі яна завярнулася з канём па дне кар’ера і спынілася каля гліністай ямы, выкапанай непадалёку на яго сярэдзіне, хлопец разгледзеў, што гэта дзве дзяўчыны, якія цяпер былі павернуты да яго тварамі.

Яны нязграбна саскочылі з фурманкі, прыставілі да аднаго боку яе дзве доўгія дошкі, на якіх сядзелі, узялі лапаты і няўпэўнена палезлі ў яму. Неўзабаве то, патанаючы, хаваліся ў ёй з галавою, то выныралі да грудзей, выкідваючы лапатамі камякі гліны.

Міхасю стала шкада дзяўчат, якія вымушаны займацца цяжкой мужчынскай працаю. Ён устаў на ўвесь рост і, звяртаючыся да Кольба, што хадзіў па краі кар’ера і час ад часу паглядаў на нязвычных землякопаў, нясмела папрасіў:

— Камарад, я памагу ім.

— Гут, ідзі, давай! —на змешанай нямецка-рускай мове дазволіў вартавы і з цікаўнасцю нетаропка накіраваўся да фурманкі.

Сіліч узяў сваю лапату i, падыходзячы да ямы, павітаўся, роблена жартуючы:

— Дзень добры, дзяўчаты! Памагай вам бог! Але пакуль суд ды справа, дык ён паслаў на падмогу мяне! Вылазьце з гэтага акопа. Я займу ў ім кругавую абарону.

— Добры дзень! — неўпапад адказалі абедзве дзяўчыны, мабыць, здзіўленыя тым, што нямецкі вартавы дазволіў савецкаму ваеннапалоннаму падысці да іх, і з лапатамі ў руках разгублена вылезлі з ямы.

Абедзве з белымі хусткамі на галовах, адна—статная, чарнабровая, а другая — русявая, пульхная, як пончык, з мілым ружовым тварам.

У іншай сітуацыі Міхась, вядома, пастаяў бы і пагаварыў бы з імі. Але тут, навідавоку перад Кольбам i Ангелам, адчуў, што рабіць гэтага не варта, каб не раздражняць ахоўнікаў, таму ўторкнуў у пясок саўковую лапату, а з рук русявай ружавашчокай дзяўчыны ўзяў штыхавую і, згінаючыся, спружыніста скокнуў у яму. У ёй адразу ж адчуў сябе ямчэй. Ці то ад таго, што схаваў на дне яе свае ногі з няўклюднымі драўлянымі калодкамі, за якія было сорамна перад дзяўчатамі, ці то таму, што яго, нібыта выштурхнутага з лазні ў прылазнік, усяго абдало свежай прахалодаю і знаёмым змалку вільготным пахам. Калісьці гэтак патыхала з ямаў, у якіх сяляне капалі гліну, а яны хлапчукамі гулялі ў хованкі на выгане за вёскаю.

Шчыльны пласт гліны залягаў з усіх бакоў ямы на ўзроўні Міхасёвых каленяў, паміж спрасаваным пясчанікам і цвёрдым суглінкам. Засохлую і скамянелую паверхню яе хлопец здзёўбваў і адграбаў прэч лапатаю, а вільготную, падатлівую, згінаючыся, зразаў на дно і, выпростваючыся, выкідваў адтуль на край ямы.

— Не чапайце, я зраблю ўсё сам, — спыніў ён дзяўчат, калі тыя памкнуліся лапатамі ўскідваць гліну на фурманку. — Гэта не дзявочая праца.

— Ого, якія пекныя паненкі! Толькі навошта паспяшаліся выйсці замуж? Бачыце, якога жаніха я прывёў?—усміхаючыся, па-нямецку пакпіў Кольб, падыходзячы з карабінам напагатове.

— Што ён швэркае пра шлюб і жаніха? — збянтэжана прашаптала пульхная ружавашчокая дзяўчына, не разумеючы, ці давяраць усмешцы вартавога, ці асцерагацца ягонай вінтоўкі.

Па разгубленым выглядзе абедзвюх Кольб здагадаўся, што яны не зразумелі ягонага жарту, і, смеючыся, папрасіў: