Мікола Аўрамчык - Палон

Наглядчык кінуўся выконваць майстраў загад, паслухмяна выкульваючы на траву змесціва аднаго i другога каша.

«Сабака не з’есць, пакуль не пакачае», — мільгнула ў Міхасёвай галаве. Хлопец не зводзіў вачэй з круглых i фармавых буханак, што вываліліся з кашоў двума погарбамі. Зверху іх прыкрывалі крыж-накрыж ручнікі, з-пад якіх, нібы з печы, павеяла водарам свежага хлеба. Пад ручнікамі ў кашах хлебны дух састояўся і, вызвалены на волю, хутка распаўзаючыся, прыемна заказытаў у носе. Сіліч глянуў на гэтыя крыжы з ручнікоў, і яму ўпершыню ўявілася, як ягоныя землякі з ручніком заўсёды праводзяць і сустракаюць, жэняць і хаваюць чалавека. Гасцей сустракаюць з хлебамсоллю на ручніку, каля жаніха і нявесты завіхаецца сват з ручніком цераз плячо, а нябожчыка праводзяць у апошні шлях з ручніком на крыжы.

Тым часам з другога боку гравійкі да выкуленых буханак падышоў яшчэ адзін зацікаўлены вартавы.

— Каб у іх не запяклі чаго-небудзь, — не ўнімаўся дарожны майстра, падазрона аглядаючы высунутыя з-пад ручнікоў буханкі.

Абодва канваіры ўзялі цесакі і пачалі крыж-накрыж надразаць зверху кожную буханку, надрэзаныя чацвярцінкі якой трымаліся на суцэльнай ніжняй скарынцы.

— Асцярожна! Узарвеце гранату! — з’едліва пакпіў з іх вартавы з крыжам на грудзях, і ягоны твар ці то ад злосці, ці то ад copa-му прыкметна пачырванеў.

Шастам рукі немец паказаў Міхасю і Леаніду, каб яны паклалі на фурманку ручнікі з кашамі і каб жанчыны ад’язджалі.

Вытрашчанымі вача.мі, поўнымі самоты і страху, абедзве кабеты глянулі на прывезеную перадачу, маладзічка таропка тузанула лейцамі каня— і колы з шоргатам пакаціліся па абочыне.

Ці то ад таго, што з буханак знялі ручнікі, ці то ад таго, што кожную з ix крыж-накрыж надрэзалі, хлебны водар усё больш узмацняўся.

Сілічу здавалася, што ён адчувае, як на гарачым подзе небасхілу пячэцца залацісты бохан сонца, а ўдалечыні настойваюцца на хлебным духу палеткі налітых зярнят. Ад хлебнага паху ў яго кружылася галава. Сасмяглымі губамі і сухім языком ён нават ужо адчуваў смак свежага хлеба.

Калі вартавыя ўзялі надразаць два чарговыя боханы, пад імі агалілася некалькі булачак з пшанічнай мукі простага памолу. Напэўна, нейкая спагадлівая цётка спецыяльна спякла іх, каб паласаваліся галодныя людзі. Задзіра не разгубіўся і мігам ухапіў адну булачку. Але канваір з крыжам на грудзях, якога i без таго ўжо, відаць, вывелі з цярпення сваёй падазронаецю і прыдзіркамі дарожны майстра і абодва вартавыя, гэтак раўнуў на наглядчыка, паводзячы ствалом вінтоўкі, што той абмяк і выпусціў з рукі булачку.

«Асадзіў, як неаб’езджанага рысака! —зларадна ўхмыльнуўся Міхась. — Прышчаміў хвост сярдзітаму сабаку! Аказваецца, гэты памяркоўны немец, калі разыдзецца, таксама можа пульнуць з вінтоўкі!»

Нарэшце вартавыя скончылі надразаць буханкі, задаволілі сваю цікаўнасць і пайшлі на свае месцы ў ланцугу ачаплення. Дарожны майстра, мусіць, не хацеў браць на сябе адказнасць за ўдзел у раздачы хлеба палонным, бо нерашуча пакінуў канваіра з крыжам. Услед за ім вымушаны былі пайсці перакладчык і Задзіра.

— Хай не перашкаджаюць! — з іроніяй вымавіў па-нямецку канваір i няўпэўнена запытаўся: — Міхель і Лео, вы раздзеліце гэты хлеб на ўсіх палонных?

Абодва хлопцы збянтэжыліся. Яны ведалі, што ў лагеры сто палонных: пры пастраенні ў калоне стаяла дваццаць пяць радоў па чатыры чалавекі. Падзяліць на такую колькасць людзей буханкі хоць і доўга, але не цяжка. А вось як выдаць пайкі палонным, якія могуць накінуцца на хлеб i падамнуць пад сябе? Пры паніцы вартавыя ўзнімуць страляніну. Могуць быць ахвяры.

Азадачаны, Леанід паціснуў плячамі і разгублена прамармытаў:

— Трэба ж нож.

Канваір, па-ранейшаму трымаючы напагатове вінтоўку і паглядаючы, каб ніхто з палонных, што знаходзіліся воддаль у кювеце, не кінуўся да хлеба, праваю рукою шпурнуў хлопцам свой цясак. Леанід схапіў яго з зямлі, нібы выратавальны круг, кінуты тапельцу. Усхваляваны, Міхась разумеў, што^ў такім становішчы іх можа выручыць толькі Хяндога. Той заўсёды знойдзе выйсце. Тым болей, што ён ужо надумаў штосьці, падзяліўшы палонных на дзесяткі, хаця і невядома, чаму менавіта паводле суседства па нарах. Міхась набраўся смеласці і па-нямецку папраеіў вартавога:

— Нам бы ў дапамогу яшчэ аднаго чалавека.

— Пазавіце! — дазволіў немец.

— Хяндога!— паклікаў узрадаваны Міхась.

Канваір таксама падаў рукою знак, што дазваляе аклікнутаму падысці сюды, але здзіўлена запытаўся: